2.1 Programma Dorpen en wijken

Visie
We willen 'groots zijn in kleinschaligheid'. Onze gemeente bestaat uit vitale, lokale gemeenschappen, gevormd door de inwoners van dorpen, kernen en wijken. Onze inwoners ontmoeten elkaar op het sportveld, in de kerk, het dorpshuis en bij vrijwilligerswerk. Al deze gemeenschappen hebben hun eigen identiteit. In het ene dorp zijn de inwoners bijvoorbeeld zeer maatschappelijk actief. In het andere dorp leven inwoners meer hun eigen leven. Overal kennen mensen elkaar en voelen zij zich verantwoordelijk voor elkaar en voor de leefbaarheid in hun directe omgeving. Wij zijn bondgenoot van inwoners in het vergroten van de leefbaarheid. Leefbare dorpen en kernen dragen direct bij aan het welbevinden van onze inwoners en de sociale veerkracht van de diverse lokale gemeenschappen. 

Doelstelling
Binnen het programma Dorpen en Wijken zetten we in op zelfredzame en leefbare dorpen en kernen. Dit betekent dorpen en wijken waarin volop mogelijkheden zijn voor onze inwoners om elkaar te ontmoeten en initiatieven te ontplooien. De inwoners ervaren de omgeving als schoon, heel en veilig. We werken nauw samen met inwoners en organisaties om de leefbaarheid te vergroten. Dit kan op iedere plek anders vorm krijgen. Geen dorp, wijk of buurt is hetzelfde. De aanpak is dat we de zeggenschap en het eigenaarschap van onze inwoners stimuleren en ondersteunen.

Activiteiten op het gebied van sport, cultuur, educatie en activiteiten voor specifieke doelgroepen, zoals jongeren en ouderen, dragen wezenlijk bij aan leefbaarheid in de dorpen en wijken. Ze geven kleur en identiteit en stimuleren ontmoeting en samen bezig zijn. Ontmoeting vindt vaak plaats in maatschappelijke accommodaties. 

We willen dan ook dat ieder dorp beschikt over een gelegenheid of voorziening om elkaar te kunnen ontmoeten. Ons streven is om de voorzieningen die van belang zijn voor het dagelijks leven, zo dicht mogelijk bij mensen te brengen of te zorgen dat deze goed bereikbaar zijn.

Ook de openbare ruimte is van belang voor de identiteit van een dorp of wijk en het woonplezier van onze inwoners. We vergroten de leefbaarheid door inwoners meer zeggenschap en zelfbeheer te geven over bijvoorbeeld het groen in de wijk. We zijn verantwoordelijk voor het afgesproken kwaliteitsniveau.

Opbouw programma Dorpen en Wijken
Het programma Dorpen en Wijken bestaat uit de volgende beleidsonderwerpen:

1. Het versterken van de sociale cohesie;
2. Huisvesting voor sociaal maatschappelijke activiteiten;
3. Deelname aan het maatschappelijk leven;
4. Sport en Bewegen;
5. Veiligheid op het gebied van wonen, werken en leven;
6. Fysieke leefbaarheid.

Het is prettig wonen en leven in onze dorpen en wijken. Inwoners zijn zelf primair verantwoordelijkheid voor hun eigen leefomgeving. Wij zorgen ervoor dat inwoners invloed hebben op hun leefomgeving en samen met ons kunnen werken aan het verbeteren van hun wijk of dorp. 

In 2024 gaan we aan de slag met het programma ‘Gebiedsgericht werken’. Gebiedsgericht werken betekent dat we meer gaan denken vanuit de leefwereld van onze inwoners, dat we samenwerken met onze inwoners en maatschappelijke partners aan problemen, kansen, ideeën, én opgaven in een gebied in samenhang oppakken. Daarnaast moeten inwoners regie kunnen nemen over zaken die zij zelf willen aanpakken. Uiteindelijk moet leiden tot plannen en beleid dat beter aansluit bij de behoeften van onze inwoners en die effectiever zijn. Samenwerking met onze inwoners is onmisbaar. Onze inwoners houden ons scherp, geven inkleuring aan onze samenleving en zorgen voor draagvlak en invulling van beleid. Daarnaast kunnen ze een drijvende kracht zijn achter maatschappelijke vernieuwingen door allerlei ideeën en initiatieven. We hebben elkaar nodig en moeten elkaar kunnen vertrouwen om gemeenschappelijke doelen te kunnen realiseren. e doelen te kunnen realiseren. 

Inwoners hebben en ervaren invloed op en zeggenschap over hun dorp of wijk. Wij denken vanuit de leefwereld van onze inwoners en werken samen met onze inwoners aan problemen, kansen, ideeën, en opgaven in een gebied. Inwoners nemen regie over zaken die zij zelf willen aanpakken en hebben een aanspreekpunt om ideeën en zorgen over hun leefomgeving mee te bespreken. Dit leidt tot beleid en plannen die aansluiten bij de behoeften van onze inwoners en effectiever zijn.

Verschillende dorpen en wijken zijn begonnen met het opstellen van een dorps- of wijkplan vanuit het NPG-project dorps- en wijkplannen maken. Met dit project krijgen al onze 37 dorpen en wijken de mogelijkheid om zelf een dorps/wijkplan te maken. Met de gemeente wordt vervolgens in gezamenlijkheid een uitvoeringsagenda gemaakt met daarin de ideeën en projecten die uit het dorps- of wijkplan voortkomen. In de dorpen en wijken is men over het algemeen positief kritisch over de gemeente geboden mogelijkheid om zelf na te denken over hun toekomst. Bewonersorganisaties zijn allemaal bereid tijd en energie te steken in het maken van een plan en te proberen om zoveel mogelijk inwoners bij te betrekken. 
Op 24 februari 2023 zijn de uitkomsten van de parlementaire enquête gaswinning (PEGAS) gepresenteerd. In reactie op dit parlementaire enquêterapport is het kabinet met een reactie “Nij Begun’ gekomen. Het kabinetsplan ‘Nij Begun’ bestaat uit 50 maatregelen die gericht zijn op het oplossen van de problemen die het gevolg zijn van de aardgaswinning. Het kabinet beschrijft in haar plan een gebiedsgerichte crisisaanpak voor versnelling van de versterking. Daarin wordt nadrukkelijk de verbinding tussen versterking en leefbaarheid gelegd. Er zijn duidelijke raakvlakken tussen de door het kabinet beoogde gebiedsgerichte aanpak van de versterking en het programma gebiedsgericht werken. Deze ontwikkeling heeft invloed op hoe wij binnen het versterkingsdossier samenwerken met onze inwoners in het versterkingsgebied en de zeggenschap die zij hebben over veranderingen in hun leefomgeving. 

Vastgoed
Onze vastgoedportefeuille bestaat uit ongeveer 170 objecten. De portefeuille is onderverdeeld in deelportefeuilles om per portefeuille specifiek beleid te kunnen vormen. Eén van de belangrijkste deelportefeuilles is het maatschappelijk vastgoed. Het maatschappelijk vastgoed is vastgoed waarin maatschappelijke voorzieningen zijn gehuisvest.

Maatschappelijk vastgoed    
Het uitgangspunt voor maatschappelijk vastgoed is dat een gebouw geen doel op zich is. Een gebouw heeft een maatschappelijke waarde door de activiteiten die erin plaatsvinden. En die activiteiten worden door de gebruikers georganiseerd. De gemeente kan die activiteiten ondersteunen door middel van subsidies. De activiteiten zijn niet per definitie altijd gehuisvest in vastgoed van de gemeente. Ook de realisatie en voorziening van de gebouwen hoeft niet altijd door de gemeente plaats te vinden.

Wij willen meer eenheid brengen in de verschillende vormen van ondersteuning aan de accommodaties. De huidige situatie verschilt per dorpshuis, sportaccommodatie en gebruiker. Dit varieert van zelfstandig tot volledig in gemeentelijk beheer. Ook in het (ver)huurbeleid is er sprake van enorme verschillen. We streven naar harmonisatie.

Beleid
Onze vastgoedportefeuille is zeer divers en er wordt op heel veel verschillende manieren mee omgegaan. Er is door onder andere de herindeling, een groot verschil in exploitatie, subsidiëring en andere vormen van ondersteuning van deze accommodaties. We willen hierin meer uniformiteit aanbrengen. De huidige situatie verschilt per dorpshuis, sportaccommodatie en gebruiker en varieert van volledig verzelfstandigd tot volledig in gemeentelijk beheer. Ook het (ver)huurbeleid vertoont enorme verschillen. Een (kost)prijs-dekkende huur komt bijna niet voor. Vaak is er sprake van indirecte subsidiëring, doordat de gemeente inzet van professionals en/of activiteiten en/of (groot) onderhoud bekostigt.

In het verleden heeft uw raad het rekenkameronderzoek naar het gemeentelijk vastgoed en het vastgoedbeleid vastgesteld. De rekenkamer heeft aanbevelingen gedaan om het beleid en het beheer van vastgoed te verbeteren. Het opvolgingsonderzoek van de rekenkamercommissie heeft bevestigd dat alle aanbevelingen zijn opgevolgd. Eén van de belangrijkste aanbevelingen die in uitvoering is, is het beleid met betrekking tot voorzieningen en vastgoed. In het rekenkameronderzoek is geconstateerd dat de beleidsmatige borging van de inzet van vastgoed ontbreekt. De rekenkamer heeft aanbevolen beleid voor voorzieningen en vastgoed te ontwikkelen en vast te stellen. Ons doel is om meer grip op het vastgoed te krijgen (eigendom van de gemeente), te komen tot een effectieve(re) en efficiënte(re) inzet van vastgoed en voorzieningen- en accommodatiebeleid te ontwikkelen. 

Doelmatigheid
Het gegevensbeheer wordt steeds verder geprofessionaliseerd en heeft een centralere rol binnen het team, waardoor we steeds beter kunnen informeren over onze vastgoedportefeuille. In de P&C-documenten zal steeds uitgebreidere informatie worden opgenomen die de doeltreffendheid en doelmatigheid van de uitvoering van het vastgoedbeleid kunnen aantonen.

Met de aanbevelingen 1 en 2 is in 2021 gestart en heeft de afgelopen jaren een vervolg gekregen. Het gaat hierbij vooral om het formuleren van inhoudelijk beleid en het maken van duidelijke keuzes in ondersteuning van (gebruikers van) voorzieningen. De volgende stap in het proces is het uitwerken van het beleid. Dit gebeurt in deelprojecten: consequenties van het beleid brengen we per accommodatie en/of voorziening in beeld. We doen dit in samenwerking met het veld en uw raad. 

De kadernota uit 2021 was de eerste stap naar de vorming van beleid. De input van uw raad dient als een van de handvatten voor de uitwerking op projectniveau. Ook ‘het veld’ wordt betrokken. Hiervoor is een klankbordgroep in het leven geroepen, bestaande uit een afvaardiging van bestuurders van de dorps- en wijkcentra in onze gemeente. De deelprojecten zijn in 2022 verder uitgewerkt en ter besluitvorming aan uw raad aangeboden. In 2023 zijn we aan de slag gegaan met de genomen besluiten.

Het Strategisch Vastgoedbeleid bevindt zich op ambtelijk niveau in de afrondende fase. Wij hechten er grote waarde aan om uw raad actief te betrekken bij dit proces, aangezien hun input en feedback van cruciaal belang zijn voor de uiteindelijke beleidsvorming. 

In beweging
Onze vastgoedportefeuille is in beweging. Diverse projecten en programma’s hebben als gevolg dat er vastgoed vrijvalt en buiten gebruik komt. Het betreft hier voornamelijk schoolgebouwen die door realisatie van multifunctionele accommodaties en kindcentra hun functie verliezen. In 2021 is het traject voor sloop en locatie-ontwikkeling voor een aantal gebouwen ingezet. Dit traject loopt ook de komende jaren door.

Duurzaam Gemeentelijk Vastgoed en meerjaren onderhoudsplan (MJOP)
In 2022 is er een strategie ontwikkeld om te komen tot een verduurzamingsplan voor het gemeentelijk vastgoed. Eerder was al bepaald welke richting opgegaan zou worden, afgelopen jaar is vooral gekeken hoe de verduurzaming gefaseerd plaats kan gaan vinden. Dit heeft geleid tot de ontwikkeling van een model in vijf stappen.

1. Het begint met het inzichtelijk maken van de te nemen maatregelen per gebouwensoort:
   bruto vloeroppervlak, leeftijd en energieverbruik zijn de ingrediënten om tot een grove indicatie te kunnen komen. Daarna kunnen we globaal inzichtelijk maken wat de financiële consequenties ervan zijn en het bepalen welke verduurzamings-ambitie voor ogen hebben.
2. De volgende stap is maatwerk per gebouw. Dat zal inzicht geven welke maatregelen haalbaar zijn en daarvan uit kan er een uitvoeringsplan worden opgesteld. Hierbij zullen de gegevens vanuit het MJOP ook leidend zijn.
3. Aan de hand van de beleidskeuzes vanuit de verschillende domeinen zal een strategie bepaald kunnen worden voor de uitvoering van welke panden als eerste aangepakt gaan worden en hoe.
4. Middelen om de totale verduurzamingsopgave te realiseren zijn er op dit moment niet. Verwacht wordt dat er vanuit het Rijk middelen beschikbaar worden gesteld voor onderzoek, capaciteit en daadwerkelijke uitvoering. Uiteraard zal er niet worden gestart voordat er duidelijkheid is over de financiering en dekking van de verschillende fases van uitvoering.
5. Tot slot het monitoren. Dit is noodzakelijk om de theoretische energiereductie te kunnen toetsen aan de praktijk én waar in verloop van de tijd zo nodig bijgestuurd kan worden. Ook door beleving en comfort bij de gebruikers te blijven meten wordt er inzicht verkregen in de doelstellingen van de verduurzaming.

Beheer en onderhoud van kapitaalgoederen worden toekomstbestendig en efficiënt uitgevoerd en voldoen aan maatschappelijke en wettelijke eisen. Het onderhoud en beheer zijn zodanig dat de kapitaalgoederen kunnen bijdragen aan de programmadoelen: een aantrekkelijke, veilige, leefbare en toekomstbestendige leefomgeving voor de samenleving. Waarbij we de inwoners steeds meer eigen zeggenschap en verantwoordelijkheid geven om op die manier de eigenheid en vitaliteit in de wijken en dorpen te behouden.

De huidige maatschappij en ons beleid gaat steeds meer uit van eigen verantwoordelijkheid en versterking van de zelfredzaamheid van de inwoners.

In dit hoofdstuk zijn verschillende beleidsonderdelen gekoppeld. Allen dragen bij aan de identiteit, kracht en eigenheid van onze gemeente: cultuur, archeologie en erfgoed & monumentenzorg. Onze gemeente is heel verschillend van karakter. Inwoners en omgeving verschillen zichtbaar van elkaar. Hiervoor zijn vaak historische verklaringen te geven. Cultuur en erfgoed bieden identiteit en herkenbaarheid. Inwoners voelen zich thuis in hun omgeving en zijn er trots op. Dit versterkt en verbindt de samenleving en geeft zo sociale veerkracht.

Cultuur is er om actief en passief aan deel te nemen. Zelf kunst maken of ernaar kijken en luisteren is een waardevolle toevoeging aan het dagelijks leven. Het leert je anders kijken en maakt creatiever.

Het is de moeite waard om bovengenoemde waarden te behouden en te verspreiden. Dan kan elke inwoner er kennis van nemen. We beginnen daar al mee op scholen met cultuureducatie en erfgoedlessen.

Erfgoed en cultuur maken onze gemeente ook aantrekkelijk voor bezoekers en toeristen. Hierdoor maken toeristen kennis met de geschiedenis en eigenheid van de dorpen en onze streek.

Erfgoed, archeologie en cultuur vertellen onze geschiedenis en bepalen wie we zijn. Het is belangrijk om dat te stimuleren, te bewaren en te beschermen. Ze dragen bij aan de eigenwaarde, veerkracht en het thuisgevoel van onze inwoners. We zetten ons daarom in voor instandhouding, bescherming en brede bekendmaking ervan. Leerlingen op basis- en middelbare scholen volgen cultuur- en erfgoedlessen. Hierdoor krijgen ze kennis over hun eigen leefomgeving. Dit versterkt de band met onze gemeente. Cultuuronderwijs tijdens- en na schooltijd maakt kinderen creatiever. Cultuur is een belangrijk onderdeel bij de invulling van de verlengde schooldag. Het biedt ontspanning en plezier.

• Culturele organisaties met een eigen pand hebben extra hoge energielasten. Er is een gemeentelijke subsidie voor verduurzaming van sport, cultuur en dorpshuizen.
• De cultuurcoaches gaan ook meer dorps- en wijkgericht werken. Zo kan meer maatwerk geboden worden.
• Aardbevingen door gaswinning zorgen ervoor dat wij extra aandacht moeten besteden aan archeologie en gebouwd erfgoed;
• De versterkingsoperatie zorgt voor een forse toename van vergunningaanvragen. Deze zijn ook nodig voor het versterken van monumenten en karakteristieke gebouwen. We zien erop toe dat de versterkingsmaatregelen de cultuurhistorische waarde van de erfgoedpanden niet aantast;
• De gemeente moet veel archeologische onderzoeken beoordelen. Er vindt veel graafwerk plaats in gebieden die archeologisch beschermd zijn. Bijvoorbeeld voor de aanleg van kabels en leidingen in en naar de zonneparken en bij het versterken van funderingen van oude boerderijen;
• De gemeente heeft in de openbare ruimte vele beeldende kunstwerken, gedenktekens en oorlogsmonumenten. Deze zijn beoordeeld en worden opgeknapt en onderhouden.

Iedere week zijn duizenden mensen in de gemeente actief betrokken bij sport- en beweegactiviteiten, als beoefenaar, vrijwilliger of professional. Wij bouwen aan een gemeente waarin sporten en bewegen voor iedereen leuk en mogelijk is. We willen er zijn voor alle inwoners en in het bijzonder voor de mensen die kwetsbaar zijn, zodat ook zij zich optimaal kunnen ontwikkelen en een betekenisvol en gelukkig leven kunnen leiden. Sport en bewegen is onmisbaar in het werken aan de vitaliteit en gezondheid van onze inwoners. 

Iedereen in onze gemeente kan een leven lang met plezier sporten en bewegen.

De stijgende gemiddelde leeftijd heeft invloed op de sportdeelname in onze gemeente. In onze gemeente ligt het percentage inwoners dat één keer per week of vaker sport onder het landelijk gemiddelde. Er is een groeiende aandacht voor integrale samenwerking tussen sport, bewegen, gezondheid, leefbaarheid en preventie. Binnen het lokale plan Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) worden deze verbindingen gelegd (zie voor meer informatie 2.1 Gezondheid). De uitvoeringsagenda Lokaal Sportakkoord II maakt als herijking van het Lokaal Sportakkoord integraal onderdeel uit van het GALA.

Ook inhoudelijk willen we vanuit Sport en bewegen inzetten op nieuwe trends en ontwikkelingen om inwoners meer keuze te bieden in vernieuwend sportaanbod.

We willen onze inwoners een veilige woon- en leefomgeving bieden. Daarbij werken we nauw samen met veiligheidspartners als politie, Openbaar Ministerie, Veiligheidsregio, RIEC (Regionaal Informatie- en Expertise Centrum), inwoners, (maatschappelijke) instellingen, woningbouwcorporaties en ondernemers. In 2021 is het Integraal Veiligheidsbeleid 2021-2024 ontwikkeld en vastgesteld. Hierin zijn vier belangrijke veiligheidsthema’s opgenomen:

1. Aanpak georganiseerde en ondermijnende criminaliteit;
2. Effectieve verbinding veiligheid en zorg;
3. Veilige woon- en leefomgeving;
4. Maatschappelijke onrust of verdeeldheid bij overheidsbeslissingen.

Bij ondermijnende criminaliteit of ondermijning gaat het vrijwel altijd om misdaden die worden uitgevoerd in georganiseerd verband. Voorbeelden hiervan zijn: georganiseerde drugscriminaliteit, fraude en misbruik in de vastgoedsector, witwassen en financieel-economische criminaliteit en mensenhandel. 

Problemen op het gebied van leefbaarheid en veiligheid komen vooral voor in wijken waar sprake is van een opeenstapeling van problemen zoals armoede, schulden, lage opleiding, wonen en (psychische) gezondheid. De uitzichtloosheid voor sommige gezinnen/inwoners maakt die onder meer bevattelijk voor drugs en drugs-gerelateerde criminaliteit. Ook thuisprostitutie en prostitutie-gerelateerde criminaliteit kunnen voor deze inwoners een weg naar snel geld verdienen zijn. De gevolgen worden niet overzien. Binnen de kortste keren raken inwoners (met een extra risico voor jongeren) verstrikt in de criminaliteit. En als je eenmaal ín de fuik' zit is het lastig om eruit te komen.

We versterken de sociale veiligheid door het voorkomen en tegengaan van criminaliteit, overlast en gevoelens die daarmee samenhangen. Dit doen we door uitvoering te geven aan het Integraal veiligheidsbeleid, de openbare orde te handhaven en een maatwerkgerichte aanpak te organiseren voor inwoners die erge overlast veroorzaken. We bevorderen de veiligheid en leefbaarheid op specifieke locaties en dragen zorg voor veilige evenementen. We bevorderen het veilig winkelen en ondernemen en willen woninginbraken voorkomen. 

Toenemend belang van aanpak ondermijnende criminaliteit
Ondermijnende criminaliteit, waarbij sprake is van een vermenging van de onderwereld en bovenwereld, bedreigt de veiligheid en betrouwbaarheid van onze samenleving. Ondermijnende criminaliteit is een groot maatschappelijk probleem. De noodzaak voor de aanpak, zowel landelijk als lokaal, is toegenomen.

Meer aandacht voor de verbinding tussen veiligheid en zorg
Het bevorderen van veiligheid en het tegengaan van overlast en criminaliteit is niet enkel een justitiële aangelegenheid. Het betreft namelijk vaak kwetsbare personen met een opeenstapeling van problemen met een zorg- en veiligheidscomponent: psychische klachten, verslavingen, niet mee kunnen komen in de maatschappij, verward gedrag, verstandelijke beperking. Oorzaken en gevolgen lopen door elkaar heen. Er is vaak sprake van slachtoffer- en daderschap van overlast, geweld en ander crimineel gedrag.

Risico jonge aanwas
Criminele netwerken maken steeds meer gebruik van jongeren om allerlei hand- en spandiensten te verrichten. Daarbij lopen de jongeren, ook wel “jonge aanwas” genoemd, vaak de risico’s, terwijl de “daadwerkelijke criminelen” op veilige afstand blijven. Denk hierbij aan werkzaamheden als rondbrengen van pakketjes, drugshandel, werkzaamheden in hennepplantages, jeugdprostitutie, misbruik van bankpas en/of pincode, maar ook vormen van cybercriminaliteit.

Aandacht voor de kwetsbare wijken
In kwetsbare wijken kunnen bewoners betrokken raken bij (ondermijnende) criminaliteit vanwege een opeenstapeling van problemen. Uit een opgemaakt veiligheidsbeeld van Midden-Groningen komt naar voren dat de leefbaarheid en veiligheid in het stedelijk gebied onder druk staat.

De invloed van technologie en digitalisering neemt toe
De explosieve toename van digitale communicatie en verdere digitalisering van de samenleving leidt tot een toename van cybercriminaliteit. Niet alleen inwoners worden slachtoffer; cybercriminelen en hackers richten zich ook op bedrijven, (lokale) overheden en instellingen. 

Maatschappelijke onrust
We zien maatschappelijke onrust rondom de gas- en zoutwinning, wind- en zonneparken en de stikstofproblematiek. Er ontstaan steeds meer groepen in de samenleving die zich op diverse wijze laten horen. Het verspreiden van desinformatie kan leiden tot maatschappelijke ontwrichting en polarisatie: het versterken van tegenstellingen tussen (groepen) mensen.

De openbare ruimte is dé plek waar onze bewoners, ondernemers en bezoekers elkaar ontmoeten, naar het werk gaan, spelen, sporten en ontspannen. In deze openbare ruimte bevinden zich onze kapitaalgoederen zoals wegen, bruggen, parken, speelplaatsen, lantaarnpalen en verkeerslichten.

Naast het dagelijks beheer en onderhoud in de openbare ruimte, dragen we ook bij aan nieuwe projecten. Het gaat dan bijvoorbeeld om de versterkingsopgave, diverse fases van de wijken Gorecht en Vosholen, de te ontwikkelen zonneparken en het scholenprogramma. We blijven verbeteren, bijvoorbeeld door te werken aan assetmanagement en een meerjarige integralen onderhoudsplanning. We maken een start met een 0-meting van ons gehele areaal. Zodat we vanaf 2025 door middel van de P en C cyclus inzichtelijk maken op welke onderdelen ons areaal uitgebreid of afgenomen is. 

We hebben veel kapitaalgoederen in beheer en onderhoud. De afgelopen tijd waren er te weinig middelen beschikbaar om deze op een goede manier te kunnen onderhouden. Extra middelen zijn hiervoor noodzakelijk. In 2024 en verder zullen we uitvoeren geven aan uw besluit en zullen we de verdere effecten met betrekking tot het beheer en onderhoud van kapitaalgoederen inzichtelijk maken. 

We willen de openbare ruimte beheren en onderhouden zodat deze ‘schoon, heel, veilig en duurzaam’ is. We streven naar een gemeenschap waarin inwoners, ondernemers en bezoekers tevreden zijn over de openbare ruimte en waar zij medeverantwoordelijk zijn voor de leefbaarheid van hun dorp of wijk. Daar waar wij verantwoordelijk zijn voor het basisbeheer en -onderhoud, kan in een gebiedsgerichte samenwerking met partners een 'plus' geleverd worden. De openbare ruimte gaan wij voorbereiden op de opgaven die klimaatverandering met zich meebrengt. Dit zal met name gericht zijn op het voorkomen van wateroverlast en hittestress. 

De kosten voor het beheer en onderhoud van de openbare ruimte nemen nog steeds toe vanwege de stijgende prijzen in de markt. 

De energietransitie en de verdere uitrol van glasvezelnetwerken zorgen ervoor dat bijvoorbeeld onze wegen, voetpaden en groenstroken opengemaakt worden. Wat nadelige effecten heeft op het gebied van levensduur. Daarnaast is er onder de grond steeds minder ruimte. Hierdoor komt mogelijk ons eigen beheer en onderhoud aan bijvoorbeeld het riool in gedrang en zullen wij extra maatregelen moeten nemen. 

De verplichte beleidsindicatoren zijn opgenomen in onderstaande tabel.

In de financiële toelichting wordt de afwijking verklaard tussen de begroting 2024 en de begroting 2023. Het nadelig saldo van de lasten en baten op het programma Dorpen en wijken 2024 is toegenomen met € 1,736 miljoen ten opzichte van begroting 2023. Het nadelig saldo na mutatie reserves is toegenomen met € 2,637 miljoen. We lichten per product de belangrijkste wijzigingen toe.

Openbare ruimte
Het saldo bij het product Openbare ruimte na reservemutaties is ten opzichte van 2023 met € 2,538 miljoen verslechterd. De lasten zijn met € 2,7 miljoen gestegen, de baten zijn met € 294.000 gestegen en de onttrekking aan de reserve is met € 132.000 afgenomen.

Lasten (€ 2,7 miljoen nadelig): In de begroting 2023 is door uw raad bij het vaststellen van plan groen incidenteel € 604.000 voor wegen en kunstwerken uit de gereserveerde structurele gelden beheer- en investeringsopgave openbare ruimte beschikbaar gesteld. We stellen uw raad voor om met ingang van 2024 genoemde bedrag structureel beschikbaar te stellen. Dit leidt tot geen afwijking aan de lastenkant in het product openbare ruimte. Aanvullend hierop vragen wij uw raad om voor het uitvoeren van de beleidsplannen kunstwerken en wegen € 1,333 miljoen structureel beschikbaar te stellen. De beleidsplannen kunstwerken en wegen worden eind december aan uw raad aangeboden. Verder zijn door het vaststellen van de voorjaarsnota 2023 de budgetten voor verkeer en vervoer structureel verhoogd. Dit leidt tot een lastentoename. Het gaat om toekomstige ontwikkelingen verkeer en vervoer (€ 50.000) hetgeen in programma Economie was begroot. Ook zijn bij de voorjaarsnota 2023 voor verkeer en vervoer incidentele budgetten beschikbaar gesteld. Het gaat om budget voor planvorming van een verkeerskundig ontwerp parkeren (€ 60.000) en een verkeersmodel (€ 75.000) om het mobiliteitsplan meer inhoud te geven. Deze middelen hebben we in de begroting 2024 niet meer opgenomen. Dit leidt tot een lastendaling van € 135.000. Verder verwachten we hogere uitgaven door het uitvoeren van kleine verkeersmaatregelen (€ 30.000) en een verhoogde bijdrage verkeerseducatie VVB Provincie Groningen (€ 7.000). Verder leidt de toerekening van personele lasten verkeer en vervoer door een hogere indexatie voor loonkosten tot een nadeel van € 37.000. Daarnaast verwachten we een hogere toerekening van personele lasten voor onderhoud in de openbare ruimte. Dit leidt tot een nadeel van € 473.000. Dit geldt ook voor de toerekening van personele lasten inclusief ingeleend voor de toename in de vergunningverlening leges telecommunicatie en kabels en leidingen. Dit leidt tot een lastentoename van € 330.000. Het restant van de toegenomen lasten komt door hogere kapitaallasten (rente- en afschrijvingskosten) op investeringen in de openbare ruimte van € 327.000. Verder verwachten we een lastentoename in de uitvoeringsbudgetten openbare ruimte voor verkeer en vervoer en onderhoud IBOR door de gestegen kosten areaal en prijs. Dit leidt tot een lastentoename van € 289.000. Ook verwachten we door gestegen prijzen van energie hogere lasten bij openbare verlichting en verkeersregelinstallaties van € 37.000 en inzet tractie materieel € 21.000. Tot slot zijn in 2023 incidentele middelen voor onderhoud wegen met betrekking tot de overhevelingsvoorstellen jaarrekening 2022 in de begroting verwerkt. Deze middelen hebben we in de begroting 2024 niet meer opgenomen. Dit leidt tot een lastendaling van € 132.000. Overige afwijkingen in de lasten tellen op tot een nadeel van € 33.000.

Baten (€ 294.000 voordelig): We verwachten meer legesinkomsten inclusief indexatie van de tarieven uit vergunningverlening Telecommunicatie en kabels en leidingen van € 284.000 en hogere vergoedingen voor werkzaamheden derden aanleg inritten van € 10.000. 

Mutaties reserves (€ 132.000 nadelig): In 2023 zijn incidentele middelen voor onderhoud wegen met betrekking tot de overhevelingsvoorstellen jaarrekening 2022 uit de algemene reserve onttrokken en in de begroting verwerkt. Deze onttrekking hebben we in de begroting 2024 niet meer opgenomen. Dit leidt tot een nadeel van € 132.000.

Cultuur
Het saldo bij het product Cultuur na reservemutaties is ten opzichte van 2023 met € 462.000 verslechterd. De lasten zijn met € 148.000 afgenomen, de baten met € 172.000 afgenomen en de onttrekking aan de reserve is met € 438.000 afgenomen.

Lasten (€ 148.000 voordelig): In 2023 is voor energiecompensatie culture instellingen incidenteel € 363.000 beschikbaar gesteld. Deze lasten worden uit de reserve Maatwerk Fonds Energiecrisis gedekt. De lasten worden voor 2024 met € 363.000 terug geraamd. Dit leidt tot een lastendaling van € 363.000. Voor cultuurcentra, bibliotheek en Freaylemaborg worden de lasten verhoogd met het accres dit heeft ten opzichte van begroting 2023 een nadelig effect van € 265.000. Daarnaast zijn de lasten voor de lokale omroep in 2023 en 2024 gestegen door het verhogen van het tarief per huishouden. Dit komt ten goede aan de kwaliteitsimpuls lokale omroep. Dit leidt tot een lastentoename van € 22.000. Verder zijn in de begroting 2024 de middelen voor de kerkenvisie van € 75.000, voortkomend uit de overhevelingen 2021, niet opgenomen en leidt tot een lastendaling. Tot slot verwachten we een toename in energie- en onderhoudskosten door gestegen prijzen van € 94.000 in het vastgoed en een lagere toerekening van personele lasten van € 128.000. Overige afwijkingen in de lasten tellen op tot een nadeel van € 35.000.

Baten (€ 172.000 nadelig): Ten opzichte van de begroting 2023 verwachten we in 2024 € 166.000 minder huurinkomsten onroerende zaken vastgoed culturele instellingen te ontvangen. Overige afwijkingen in de baten tellen op tot een nadeel van € 6.000.

Mutaties reserves (€ 438.000 nadelig): In 2023 zijn incidentele middelen voor de kerkenvisie cultureel erfgoed met betrekking tot de overhevelingsvoorstellen jaarrekening 2022 uit de algemene reserve onttrokken en in de begroting verwerkt. Deze onttrekking hebben we in de begroting 2024 niet meer opgenomen. Dit leidt tot een nadeel van € 75.000. Tot slot is voor 2023 incidenteel € 363.000 als onttrekking uit de reserve Maatwerk Fonds Energiecrisis begroot. Deze onttrekking wordt voor 2024 met € 363.000 terug geraamd. Dit leidt tot een nadeel van € 363.000.

Sport
Het saldo bij het product Sport na reservemutaties is ten opzichte van 2023 met € 241.000 verslechterd. De lasten zijn met € 133.000 toegenomen, de baten zijn met € 163.000 toegenomen en de onttrekking aan de reserve is met € 271.000 afgenomen.

Lasten (€ 133.000 nadelig): De lasten van het sportbeleid zijn € 24.000 lager ten opzichte van de begroting 2023. Dit komt door het vervallen van ledensubsidies Menterwolde per 2024. Verder is in 2023 voor energiecompensatie sportaccommodatie incidenteel € 263.000 beschikbaar gesteld. Deze lasten worden uit de reserve Maatwerk Fonds Energiecrisis gedekt. De lasten worden voor 2024 zijn met € 263.000 terug geraamd. Dit leidt tot een lastendaling van € 263.000. Het restant van de toegenomen lasten komt door gestegen energielasten en hogere bouwkundige kosten sportcomplexen. Dit leidt tot een lastentoename van € 301.000. Daarnaast leidt de toerekening van personele lasten door een hogere indexatie voor loonkosten dan in de ongewijzigd beleid begroting 2024 is opgenomen tot een nadeel van € 64.000. Tot slot verwachten we een toename in de onderhoudskosten van sportvelden door gestegen prijzen. Dit leidt tot een nadeel van € 40.000. Overige afwijkingen in de lasten tellen op tot een nadeel van € 15.000.

Baten (€ 163.000 voordelig): De tarieven voor verhuur van een aantal sportcomplexen zijn verhoogd hiermee wordt voldaan aan de bezuinigingsmaatregel. Dit leidt tot een voordeel van € 50.000. Verder zijn de baten van de brede SPUK Gezond en Actief Leven Akkoord in de begroting 2024 verwerkt en dat heeft een voordelig effect op de baten van € 256.000. Daarnaast is de huuropbrengst voor de ruimtes die het Kielzog huurt in complex Kalkwijk abusievelijk dubbel bij gebouwenbeheer en sport begroot. Deze correctie op de begroting heeft een nadelig effect van € 44.000. Tot slot verwachten we minder inkomsten uit de exploitatie van sportvoorzieningen. Dit leidt tot een nadeel van € 99.000.

Mutaties reserves (€ 271.000 nadelig): Voor 2023 is incidenteel € 263.000 als onttrekking uit de reserve Maatwerk Fonds Energiecrisis begroot. Deze onttrekking wordt voor 2024 niet geraamd. Dit leidt tot een nadeel van € 263.000. Overige afwijkingen op de reservemutaties tellen op tot een nadeel van € 8.000.
 
Openbaar groen
Het saldo bij het product Openbaar groen na reservemutaties is ten opzichte van 2023 met € 217.000 verslechterd. De lasten zijn met € 140.000 toegenomen, de baten met € 17.000 afgenomen en de onttrekking aan de reserve is met € 60.000 afgenomen.

Lasten (€ 140.000 nadelig): In de begroting 2023 is door uw raad voor het uitvoeren van het beleidsplan groen incidenteel € 1,396 miljoen uit de gereserveerde structurele gelden beheer- en investeringsopgave openbare ruimte beschikbaar gesteld. We stellen uw raad voor om met ingang van 2024 genoemde bedrag structureel beschikbaar te stellen. Dit leidt tot geen afwijking aan de lastenkant in het product openbaar groen. Verder voorzien we lagere lasten door de in 2023 toegekende incidentele middelen voor het groen Oosterpark met betrekking tot de overhevelingsvoorstellen jaarrekening 2022 die we in de begroting hebben verwerkt. Deze middelen hebben we in de begroting 2024 niet meer opgenomen. Dit leidt tot een lastendaling van € 60.000. Verder hebben we de uitvoeringsbudgetten van het product openbaar groen geïndexeerd. Dit leidt tot een lastentoename van € 78.000. Daarnaast verwachten we hogere kapitaallasten (rente- en afschrijvingskosten) op investeringen in het openbaar groen van € 28.000. Tot slot verwachten we een lastentoename van € 77.000 door een hogere toerekening van tractie materieel en huisvestingskosten vanwege gestegen brandstof- en onderhoudskosten en gestegen energiekosten. Overige afwijkingen in de lasten tellen op tot een nadeel van € 17.000.

Baten (€ 17.000 nadelig): De begrote inkomsten van € 23.000 uit de verkoop grond snippergroen is in de begroting 2024 in het programma Economie, product Economische ontwikkeling opgenomen. Verkoop grond heeft betrekking op ruimtelijke ordening grondzaken. Dit leidt tot een nadeel in het product Openbaar groen van € 23.000. Overige afwijkingen in de baten tellen op tot een voordeel van € 5.000.

Mutaties reserves (€ 60.000 nadelig): In 2023 zijn incidentele middelen voor het groen Oosterpark met betrekking tot de overhevelingsvoorstellen jaarrekening 2022 uit de algemene reserve onttrokken en in de begroting verwerkt. Deze onttrekking hebben we in de begroting 2024 niet meer opgenomen. Dit leidt tot een nadeel van € 60.000.
 
Riolering
Het saldo bij het product Riolering na reservemutaties is ten opzichte van 2023 met € 338.000 verbeterd. De lasten zijn met € 126.000 toegenomen en de baten zijn met € 464.000 toegenomen.

Lasten (€ 126.000 nadelig): In 2024 verwachten we een toename van de toegerekende kosten aan rioolheffing. Het gaat om hogere energiekosten gemalen door gestegen energieprijzen en onderhoudskosten gemalen plus relinen reparaties riolering. Dit leidt tot een lastentoename van € 262.000. Verder zijn diverse budgetten geïndexeerd en de begroting voor onderhoud kolken riolering bijgesteld. Hierdoor zijn de toegerekende kosten met € 161.000 gestegen. Daarnaast nemen de toegerekende kosten met € 55.000 toe door het instellen van een subsidieregeling voor het afkoppelen verhard oppervlak en regentonnen. Het restant van de toegenomen lasten van € 37.000 komt door een hogere toerekening van tractie materieel en huisvestingskosten vanwege gestegen brandstof- en onderhoudskosten en gestegen energiekosten. Tot slot leidt de lagere toegerekende kapitaallasten (rente- en afschrijvingskosten) op oude investeringen riolering en de toerekening van personele lasten tot een voordeel van € 416.000. Overige afwijkingen in de lasten tellen op tot een nadeel van € 27.000. Bovengenoemde betreft de directe kosten van het taakveld riolering. In de paragraaf lokale heffingen wordt de kostendekkendheid van het tarief weergegeven. Daarin staan ook de toe te rekenen kosten die niet op het taakveld riolering staan. 

Baten (€ 464.000 voordelig): De baten voor de rioolheffing zijn in 2024 € 357.000 hoger. We verwachten een toename in het aantal objecten en grootverbruik. Verder voorzien we in 2024 een onttrekking uit de egalisatievoorziening te moeten doen van € 103.000. Dit leidt tot een voordeel aan de batenkant van € 103.000. Overige afwijkingen in de baten tellen op tot een voordeel van € 4.000.  

Afval
Het saldo bij het product Afval na reservemutaties is ten opzichte van 2023 met € 633.000 verbeterd. De lasten zijn met € 165.000 toegenomen en de baten met € 798.000 toegenomen.

Lasten (€ 165.000 nadelig): In 2024 verwachten we een toename van de toegerekende kosten aan afvalstoffenheffing. We verwachten een nadeel op de inzet van tractie materieel voor afval van € 81.000. Dit komt door gestegen prijzen van brandstof, materialen onderhoud en een toename van de kapitaallasten (rente- en afschrijvingskosten) op investeringen tractie materieel. Ook voorzien we door garantievergoedingen op inzameling van oud papier door verenigingen hogere kosten van € 150.000. Verder verwachten we een toename in energie- en onderhoudskosten door gestegen prijzen van € 169.000 in de toerekening van huisvesting aan afval. Daarnaast zijn er hogere toegerekende lasten ten aanzien van inzet personeel voor afval door een hogere indexatie van de loonkosten. Het gaat om lastentoename van € 63.000. Het restant van de toegenomen lasten komt door hogere kosten inzamelen verpakkingsafval in openbare prullenbakken. Dit leidt tot een lastentoename van € 46.000. Tot slot verwachten we uit kostenbesparende maatregelen een voordeel van € 250.000 en voorzien we € 70.000 lagere kosten huur van tractie materieel door ingebruikname van een eigen achterelader voor de inzameling van PMD (plastic verpakkingen, metalen verpakkingen (blik) en drankpakken). Overige afwijkingen in de lasten tellen op tot een voordeel van € 24.000. Bovengenoemde betreft de directe kosten van het taakveld afval. In de paragraaf lokale heffingen wordt de kostendekkendheid van het tarief weergegeven. Daarin staan ook de toe te rekenen kosten die niet op het taakveld afval staan.

Baten (€ 798.000 voordelig): De baten voor de afvalstoffenheffing zijn in 2024 € 798.000 hoger. Genoemde komt door een toename van het aantal aansluitingen en door het door uw raad genomen besluit om het tarief van de afvalstoffenheffing van 2021 tot en met 2024 stapsgewijs te verhogen met 5% per jaar om de kostendekking te verbeteren en deze gelijkelijk te verdelen over vastrecht (aantal aansluitingen) en het variabel deel (aantal ledigingen). Dit leidt tot een voordeel aan de batenkant van € 365.000. Verder stellen wij uw raad voor om het vastrecht tarief met € 10 te verhogen om de kostendekking te verbeteren. Dit leidt tot een voordeel aan de batenkant van € 276.000. Ook verwachten we een toename in de baten van € 46.000 door het ontvangen van een vergoeding voor het inzamelen van verpakkingsafval in openbare prullenbakken. Daarnaast verwachten we een voordeel op de inzameling van overige afvalstromen zoals kleding, matrassen, glas en overig afval van € 69.000 door een hogere vergoeding. Naast genoemde voordelen voorzien we door de aangenomen motie grofvuil € 226.000 minder opbrengsten uit grofvuil in 2024. Ook voorzien we minder opbrengsten door een afname van het aantal ingezamelde blikjes en een lagere vergoeding voor oud papier. Dit leidt tot een afname in de baten van € 78.000. Tot slot verwachten we een hogere onttrekking uit de egalisatievoorziening te moeten doen. Dit resulteert in een voordeel aan de batenkant van € 346.000. Echter dit heeft een negatief effect op de kostendekkendheid.

Milieu
Het saldo bij het product Milieu na reservemutaties is ten opzichte van 2023 met € 174.000 verbeterd, de lasten zijn met € 323.000 afgenomen en de baten met € 149.000 afgenomen.

Lasten (€ 323.000 voordelig): In 2023 heeft uw raad de voorjaarsnota 2023 vastgesteld. Onderdeel hiervan is de deelnemersbijdrage Omgevingsdienst. De geactualiseerde begroting 2023 en meerjarenraming 2024-2027 van de Omgevingsdienst Groningen laat een toename zien. De totale uitzetting voor 2024 bedraagt € 621.000. Ten opzichte van de geactualiseerde begroting 2023 van € 469.000 leidt dit tot een lastentoename van € 151.000. Voor het project aanpak energiearmoede zijn de lasten € 1.227.000 lager dan in 2023, dit heeft te maken met de fasering van het project. Voor het project wijkuitvoeringsplannen is het gehele bedrag van € 377.000 in 2023 geraamd. Dit leidt tot een afname in de lasten van € 377.000. Vanuit het Rijk zijn er middelen beschikbaar gesteld voor de uitvoering van het klimaat- en energiebeleid. Dit gaat om € 1.131.000. Samen met een gewijzigde toerekening van de personeelslasten leidt dit tot een lastentoename van € 949.000. Tot slot voorzien we een lastentoename in de toerekening van personeelslasten ten aanzien van milieutaken van € 183.000. Overige afwijkingen tellen op tot een voordeel van € 2.000.

Baten (€ 149.000 nadelig): Voor het project aanpak energiearmoede zijn de baten met € 1.227.000 gedaald, dit heeft te maken met de fasering van het project. De ontvangen middelen van het Rijk (SPUK) subsidie voor de uitvoering van het klimaat- en energiebeleid leiden tot een toename van de baten van € 1.078.000.

Begraafplaatsen
Het saldo bij het product Begraafplaatsen na reservemutaties is ten opzichte van 2023 met € 323.000 verslechterd. De lasten zijn met € 375.000 toegenomen en de baten met € 52.000 toegenomen.

Lasten (€ 375.000 nadelig): In 2024 verwachten we een toename van de toegerekende kosten aan het product begraafplaatsen. Dit komt door het beleidsplan begraven die eind december aan uw raad wordt aangeboden. Om dit plan te kunnen uitvoeren is € 335.000 nodig. Dit leidt tot een lastentoename van € 335.000. Verder stijgen de huisvestingskosten door gestegen onderhoudskosten en energieprijzen. Dit resulteert in een lastentoename van € 8.000. Daarnaast worden door de verwachte toename in de leges lijkbezorgingsrechten en de hogere indexatie loonkosten meer personele lasten inclusief ingeleend personeel toegerekend. Dit leidt tot een lastentoename van € 27.000. Overige afwijkingen in de lasten tellen op tot een nadeel van € 5.000. 

Baten (€ 52.000 voordelig): In 2024 verwachten door een toename van het aantal begrafenissen en indexatie van de tarieven € 52.000 meer inkomsten uit leges lijkbezorgingsrechten.