2.5 Programma Gevolgen gas- en zoutwinning en lokaal programma NPG

Op 25 april 2023 presenteerde het kabinet het rapport ‘Nij Begun’. Dit rapport bevat maatregelen die gericht zijn op de verbetering van schadeherstel en versterking en een beter toekomstperspectief voor alle Groningers. De aanpak bestaat uit vier pijlers met 50 maatregelen voor de regio gedurende 30 jaar.  innen het programma Nij Begun is er sprake van verschillende doelen en snelheden.

De pijlers zijn:

• Herstel van Groningen (Herstelagenda);
• Verduurzaming;
• Welzijn en sociaal herstel (Sociale Agenda);
• Economisch perspectief (Economische Agenda).

Deze pijlers komen terug in dit programma, waarbij de Sociale en Economische Agenda zijn samengevoegd in één paragraaf. Daarnaast zijn de doelstellingen met betrekking tot het lokale plan NPG 'Hart van Midden-Groningen' in dit programma opgenomen.  

Een deel van onze gemeente ligt in het kerngebied van de gaswinning. Ondanks dat de gaswinning is gestopt in het Groningerveld zijn er nog steeds (minder zware) bevingen. Deze kunnen zorgen voor schade aan woningen en andere gebouwen. Ook kan het zijn dat woningen en gebouwen niet voldoen aan de veiligheidsnorm. Ze moeten dan worden versterkt. Dit heeft veel impact op onze inwoners, die hiermee te maken hebben.

In onze gemeente vallen ruim 3.300 adressen die beoordeeld moeten worden, of beoordeeld zijn. De verantwoordelijkheid voor de daadwerkelijke uitvoering, met uitzondering van de batch 1588, ligt bij NCG. In januari 2025 heeft uw raad het laatste Lokaal Plan van Aanpak vastgesteld, waarin wij NCG de opdracht hebben meegegeven om de laatste gebouwen in onze gemeente in 2025 te beoordelen. Het aantal zware versterkingsadviezen neemt af. Een groter deel van de woningen wordt op norm verklaard. Dit betekent dat de woning zonder versterkingsmaatregelen veilig is.

Nij Begun benadrukt onze rol en roept op tot meer samenhang tussen versterken, schadeafhandeling en sociaal-maatschappelijke verbetering. Naast onze taak om de versterking en schadeafhandeling waar mogelijk te bespoedigen, werken we ook aan het herstellen de openbare ruimte en het aanbrengen van een plus op de leefbaarheid in onze dorpen.

In juli 2024 is de 'Meerjarige regeling verstrekking specifieke uitkeringen aardbevingsgebied Groningen 2024-2030' gepubliceerd. Hierin zijn een aantal maatregelen uit de Herstelagenda in Nij Begun uitgewerkt.

In 2025 is de positie van de Lokale Stuurgroep verstevigd. In de Lokale Stuurgroep overleggen NCG, IMG en gemeente over de voortgang van de versterking en schadeafhandeling. Afgelopen jaar hebben zijn we samen met de overige aardbevingsgemeenten, IMG, NCG en het Rijk in gesprek gegaan over hoe de Herstelagenda versneld kan worden. Daar waar problematiek complex is, heeft de Lokale Stuurgroep een sterkere positie om hierin een doorbraak te bewerkstelligen. 

In deze begroting gaan we uitgebreid in op Maatregel 14: Leefbaarheid. Onze gemeente krijg via een specifieke uitkering ruim € 28 miljoen, wat ingezet kan worden tot en met 2032. Deze middelen willen we inzetten om dorpen en wijken weer aantrekkelijk en vitaal te maken voor huidige en toekomstige bewoners. Hieronder is de uitsplitsing van de budgetten weergegeven en in doelstelling b, c en d gaan we hier dieper in op doelstellingen en acties met betrekking tot deze budgetten. Voor de uitvoeringskosten is 10% gerekend.

• Dorpenbudget: € 11 miljoen;
• Gerichte impulsenbudget: € 10 miljoen;
• Ambitiebudget: € 4,3 miljoen;
• Uitvoeringskosten: € 2,8 miljoen.

Binnen Nij Begun heeft het kabinet maatregel 28 en 29 geformuleerd om woningen in Groningen en Noord-Drenthe zodanig te isoleren dat ze van het aardgas af kunnen in 2035.

• Maatregel 28: NCG neemt isoleren en ventileren direct mee bij woningen die nu nog ingrijpend versterkt moeten worden. Ingrijpend versterken betekent dat de versterking langer dan vier maanden duurt en bewoners tijdelijk hun huis uit moeten.
• Maatregel 29: Subsidie voor isolatie- en ventilatiemaatregelen. Hierbij geldt voor het versterkingsgebied een ruimere regeling dan daarbuiten.

Het doel is om woningen in 2035 zodanig te isoleren dat zij van het aardgas af kunnen.

In 2025 hebben Rijk en regio voor maatregel 29 een isolatieaanpak ontwikkeld met subsidie, advies en ondersteuning voor bewoners. Vanaf 2 september 2025 kan de subsidie worden aangevraagd bij SNN. Het gaat geleidelijk open per postcodegebied over een periode van een jaar. De subsidie kan aangevraagd worden tot 3 juni 2035. De hoogte van de subsidie (50% of 100%) is afhankelijk van de ligging binnen of buiten het versterkingsgebied en het inkomen van een huishouden.

Na de parlementaire enquête over de gaswinning kondigde het kabinet aan een Nij Begun te willen maken en de regio weer perspectief te bieden. Het doel is een generatie lang (30 jaar) investeren in brede welvaartontwikkeling. Dit wordt gedaan via de Sociale en Economische Agenda. 

Sociale Agenda
Voor de Sociale agenda heeft het Rijk € 3,5 miljard uitgetrokken voor de periode van 30 jaar; € 100 miljoen per jaar.  De regio en het Rijk hebben de doelstellingen van de Sociale agenda voor de zomer 2024 vastgesteld.  Aan deze doelstellingen zijn 16 maatregelen verbonden met daarbij een verdeling van het jaarlijkse budget van meer dan € 100 miljoen. Een groot deel van de 16 maatregelen moet nog verder worden uitgewerkt voordat kan worden overgegaan op de uitvoering. Voor sommige maatregelen zal bovendien gelden dat de uitvoering door maatschappelijke organisaties anders dan de gemeente zal worden gedaan.

In deze paragraaf zijn acties opgenomen met betrekking tot maatregelen uit de Sociale Agenda die in 2026 door onze gemeente worden uitgevoerd. 

Economische Agenda
De Economische Agenda is in juni 2025 door het Rijk en de regio vastgesteld. Hierin zijn de belangrijkste uitgangspunten en doelen opgenomen. In 2026 zal de Economische Agenda meer vorm en inhoud krijgen. We bereiden ons voor op de verdere uitwerking van deze agenda. Dit doen we door onze eigen ambities en projecten verder in kaart te brengen, aan te scherpen en uit te werken. Het doel is dat we goed aangesloten zijn bij de regionale ontwikkelingen en de economische kansen voor onze gemeente. Voor deze voorbereidende werkzaamheden is in 2026  budget beschikbaar vanuit het ambitiebudget van maatregel 14. Hiermee positioneren we ons voor gerichte investeringen in de economische toekomst van Midden-Groningen.

Vooralsnog zijn er geen verdere doelstellingen en acties met betrekking tot de Economische Agenda.

Hart voor Midden-Groningen is het, door de gemeenteraad vastgestelde, programmaplan voor de projecten in het kader van Nationaal Programma Groningen in onze gemeente. Nationaal Programma Groningen is een samenwerking tussen Rijk, de provincie en de vijf aardbevingsgemeenten. Het programma heeft een looptijd van tien jaar en duurt tot 2030.  

Schadeherstel en versterking hebben de hoogste prioriteit en veel mensen en organisaties zijn hiermee aan de slag. Tegelijkertijd is er meer nodig om Groningen een goede toekomst te geven. Nationaal Programma Groningen richt zich op dit ‘meer’. Ons lokaal programma Hart voor Midden-Groningen is er voor elke inwoner van onze gemeente, jong én oud. We investeren in de toekomst: door het verbeteren van de leefbaarheid en leefomgeving, de economie, opleidingen, banen, de natuur en het klimaat. Dit doen we samen met onze inwoners.   

Nationaal Programma Groningen wil de Brede welvaart vergroten. Brede welvaart betekent meer dan alleen economische groei. Het gaat ook over gezondheid, de tevredenheid van inwoners met hun leven en woonomgeving, de kwaliteit van natuur en milieu, het opleidingsniveau en het vertrouwen in politiek en bestuur. Daarnaast willen we met dit programma ook het imago van Groningen versterken. Nationaal Programma Groningen richt zich op de volgende vier ambities: 

• Leefbaarheid: Iedere gemeente in het aardbevingsgebied presteert beter op de leefbaarometer (CBS) dan de gemiddelde ontwikkeling in vergelijkbare gemeenten (de referentiegroep);
• Natuur en Klimaat: Groningen presteert beter op biodiversiteit (gemeten met de Living Planet Index) dan het Nederlands gemiddelde;
• Werken en leren: Iedere gemeente in het aardbevingsgebied presteert beter op de netto participatiegraad, het gemiddeld besteedbaar inkomen en uitstroom per opleiding dan de gemiddelde ontwikkeling in haar referentiegroep;
• Economie: de Bruto Toegevoegde Waarde stijgt in Groningen sterker dan de gemiddelde stijging in Nederland. 

De projecten binnen ons lokaal programma Hart voor Midden-Groningen worden bekostigd door Nationaal Programma Groningen. Om de brede welvaart te verbeteren in onze gemeente, werken wij met ons lokaal programma aan vier hoofdlijnen. De projecten dragen bij een de ambities van Nationaal Programma Groningen:  

• Lang en gelukkig leven waar je hart ligt. Ondersteunen van inwoners bij financiële problemen, het vergroten van zelfredzaamheid en het verbeteren van de woon- en leefomgeving;
• Open je hart voor Midden-Groningen. Investeren in een aantrekkelijk landschap, cultuur, erfgoed en identiteit;
• Hart voor de jeugd. Extra inzet op onderwijs, talentontwikkeling en het vergroten van de zelfredzaamheid van jongeren;
• Hart voor werk. Verbeteren van de aansluiting tussen onderwijs en werk, en het stimuleren van arbeidsdeelname.

De ontwikkelingen van 'Nij Begun' hebben ook invloed op onze gemeente. Veel maatregelen worden landelijk of provinciaal uitgewerkt en hebben daardoor een beperkt direct effect op ons lokale programma. Toch zijn er duidelijke raakvlakken met onze projecten. In 2026 brengen wij in kaart welke projecten dit betreft en wat dit betekent voor de voortzetting en borging ervan. In regionale overleggen pleiten wij voor effectieve inzet van middelen, een betrokken rol voor volksvertegenwoordigers én het betrekken van inwoners bij besluitvorming. 

We willen graag weten of onze projecten echt bijdragen aan een betere leefomgeving en meer brede welvaart. Daarom wordt dit elk jaar onderzocht door Nationaal Programma Groningen. In 2025 kijken we terug op de eerste vijf jaar. De uitkomsten van dat onderzoek worden in 2026 bekend en delen we met de gemeenteraad.

Binnen de projecten wordt er twee keer per jaar gekeken of de doelen ook echt worden behaald en wat de resultaten bijdragen aan de grote ambities van het programma. Ook is dat het moment dat projecten kunnen worden bijgesteld. Voor ieder project is duidelijk waaraan het resultaat van het project bijdraagt. Zo maken we zichtbaar en meetbaar dat een project bijdraagt aan de Brede welvaart en aansluit bij de ambities vanuit het collegeprogramma Samen aan de Slag. In 2026 organiseren we wederom een informatie­bijeenkomst voor de gemeenteraad, waarin we de voortgang van het hele programma en de projecten verder toelichten.

De begroting 2026 richt zich uitsluitend op lopende acties en projecten die in dat jaar plaatsvinden of doorlopen. Afgeronde projecten worden niet meer in de begroting besproken. Deze worden wel opgenomen in de jaarrekening.  

Onder het thema Versterking worden de financiën van het programma gevolgen gas- en zoutwinning verantwoord. De lasten van dit programma worden volledig gedekt vanuit bijdragen van het Rijk, het saldo van dit programma is daardoor 0. De raming voor 2026 t/m 2029 gaat uit van de huidige versterkingsopgave aangevuld met de middelen uit de Meerjarige regeling verstrekking specifieke uitkeringen aardbevingsgebied Groningen 2024–2030. In deze regeling zijn de Rijksbijdragen voor een deel van de maatregelen die het Rijk heeft aangekondigd onder de titel Nij Begun uitgewerkt. In de toelichting hieronder worden de grotere afwijkingen ten opzichte van 2025 toegelicht.

Versterking

Lasten (€ 744.000 hoger): De lasten voor 2026 zijn geraamd op in totaal € 21,792 miljoen, dat is € 744.000 hoger dan in 2025. De grootste post in de lasten betreft de vergoedingen aan de eigenaren van woningen die vallen onder Batch 1588. Dit was in 2025 geraamd op € 7,5 miljoen en is nu voor 2026 geraamd op € 6,1 miljoen (€ 1,4 miljoen lager). De raming is gebaseerd op de voortgang van de bouwwerkzaamheden en deze nemen af naarmate meer gerealiseerd is van dit deel van de versterkingsopgave.

Een andere grote post betreft de aanpassingen in de infrastructuur en openbare ruimte die nodig zijn om de versterkingsopgave in te passen. Deze inpassingskosten waren in 2025 geraamd op € 0,902 miljoen en zijn in 2026 geraamd op € 2,39 miljoen (€ 1,488 miljoen hoger). Het merendeel van de inpassingskosten betreft echter investeringskredieten die niet op deze plaats in de begroting worden weergegeven.

De extra middelen in 2026 t/m 2029 die voortkomen uit de hierboven genoemde nieuwe regeling betreffen voor de begroting 2026:

• € 5,273 miljoen voor de kabinetsmaatregel leefbaarheid en wijkontwikkeling (€ 131.000 lager dan 2025);
• € 2,014 miljoen voor de kabinetsmaatregel gemeentelijke knelpuntenpot (gelijk aan vorig jaar);
• € 1,39 miljoen voor de gemeentelijke regeling voor moeilijk uitlegbare verschillen - Blok B (€ 87.000 hoger dan 2025);
• € 1,273 miljoen voor de kabinetsmaatregel sociale en emotionele ondersteuning ( € 159.000 hoger dan 2025).

De rest van de geraamde lasten in 2026 bedraagt € 3,124 miljoen aan personeel- en organisatiekosten voor het begeleiden van de versterking, het programmamanagement, de vergunningverlening, toezicht handhaving (VTH) en de bijbehorende bedrijfsvoeringkosten. Dit is € 543.000 hoger dan de raming in 2025. Dit komt voor € 118.000 door prijsstijging, voor € 325.000 door extra toegerekende VTH kosten en voor € 100.000 doordat meer overhead wordt toegerekend aan het programma.

Baten (€ 744.000 hoger): De lasten worden volledig gedekt vanuit bijdragen die de gemeente ontvangt vanuit het Rijk. De baten bedragen in totaal € 21,792 miljoen en dat is net als de lasten € 744.000 hoger. Het betreft de volgende Rijkbijdragen in 2026:

• € 6,328 miljoen vanuit de Rijksbijdrage voor Batch 1588;
• € 2,39 miljoen vanuit de Rijksbijdrage voor de vergoeding van de inpassingskosten;
• € 5,273 miljoen vanuit de Rijksbijdrage voor de kabinetsmaatregel leefbaarheid en wijkontwikkeling;
• € 2,014 miljoen vanuit de Rijksbijdrage voor de gemeentelijke knelpuntenpot;
• € 1,39 miljoen vanuit de Rijksbijdrage voor de gemeentelijke regeling voor moeilijk uitlegbare verschillen (Blok B);
• € 1,273 miljoen vanuit de Rijksbijdrage voor de kabinetsmaatregel sociale en emotionele ondersteuning;
• € 3,125 miljoen vanuit de Rijksbijdrage voor de personeel- en organisatiekosten.

Onder het thema NPG in de tabel worden de financiën van de projecten uit het lokaal NPG programma Hart voor Midden-Groningen verantwoord op totaalniveau. De meeste NPG projecten worden volledig gedekt door bijdragen van het Rijk en/of door bijdragen van andere partijen. Er is een meerjarenraming opgesteld, waarvan het uitgangspunt is dat dit budgettair neutraal is. Jaarlijkse verschillen tussen lasten en baten worden via balansposten vereffend. In de programmatekst onder paragraaf 2.5.4 staan de diverse projecten genoemd.

NPG

Lasten (€ 2.610.000 hoger): Het totaal van de geraamde lasten van de NPG projecten is € 2.610.000 hoger in 2026 dan in de begroting 2025.  Bij een aantal projecten is de raming opgeteld € 3.084.000 hoger. Dat komt doordat bij meerdere projecten de 2e fase of zelfs 3e fase is toegekend. Daar staat tegenover dat andere projecten in 2025 zijn afgerond waarbij in totaal € 610.000 niet meer in de raming van 2026 is opgenomen.

Voor de uitvoering van én de samenhang tussen de projecten is een programmaorganisatie ingericht. De kosten van de programmaorganisatie zijn voor 2026 geraamd op € 343.000. Dat is € 47.000 minder van voorgaand jaar. Deze kosten worden gedekt vanuit een opslag in de begroting van de NPG-projecten en een specifieke uitkering voor deze kosten (de 4% Uitvoeringsregeling NPG).

Daarnaast wordt onder dit thema € 181.000 geraamd voor de programmaorganisatie van Nij Begun. Deze lasten zitten nog niet in de begroting na wijzigingen 2025, waardoor dit een toename is ten opzichte van 2025.

Baten (€ 1.735.000 hoger): De baten bestaan voor het grootste deel uit bijdragen van het Rijk en in mindere mate uit bijdragen door andere partijen. De baten zijn gelijk aan de lasten in de begroting 2026. Het verschil ten opzichte van voorgaand jaar bij de baten wijkt af van het verschil bij de lasten.  Dat komt doordat de baten in de begroting van vorig jaar € 875.000 hoger zijn dan de lasten. Dat komt omdat in dat jaar incidenteel een Rijksbijdrage voor de ontwikkelkosten van Nij Begun is ontvangen. Deze Rijksbijdrage dekt voor € 875.000 de ontwikkelkosten voor Nij Begun die in de begroting 2025 onder andere programma's vallen.