2.5 Programma Gevolgen gas- en zoutwinning en lokaal programma NPG

Met ons jaarlijkse Lokaal Plan van Aanpak (LPvA) geven wij NCG de opdracht om zo snel mogelijk alle gebouwen binnen het versterkingsprogramma te beoordelen. NCG had zichzelf, in lijn met ons LPvA 2024, tot doel gesteld om voor 1 juli 2024 alle gebouwen te hebben beoordeeld. Deze 'bewonersbelofte' die in eerste instantie vóór eind 2023 gold, heeft NCG ook over heel 2024 niet waar kunnen maken. De nog te starten beoordelingen lopen daarmee ook in 2025 door. Hoewel het resterende aantal nog te beoordelen adressen uit 2024 vrij klein is, is het zeer teleurstellend dat deze inwoners daarmee nog langer in onzekerheid zitten. In het LPvA 2025 is een zo snel mogelijke beoordeling van de resterende 34 adressen (totale versterkingsopgave telt 3.354 adressen)  als opdracht aan NCG meegegeven. 

In onze gemeente zijn er bijna 34.000 adressen. Het versterkingsgebied telt er ruim 5.400 , waarvan er 3.354 in het versterkingsprogramma zitten. Eind 2024 waren er 999 adressen nog niet op norm. Voor deze woningen, zoals ook benoemd in ons jaarlijkse Lokaal Plan van Aanpak, geven wij NCG opdracht om ze zo snel mogelijk te versterken.  De cijfers maken duidelijk dat de versterkingsopgave vordert. Wel zien we dat het aantal adressen, waar een (stevige) versterkingsopgave speelt relatief gezien een steeds groter aandeel inneemt binnen de projectportefeuille van NCG. Dit komt vooral omdat er bijna geen woningen meer in de voorraad zitten, die na beoordeling door NCG (en dus zonder enige versterking) het label "op norm" krijgen.  Dit betekent dat er bij alle resterende adressen in de portefeuille van NCG een versterkingsopgave is. De resterende opgave is dan ook nog stevig. 

Bij het uitvoeren van de versterkingsopgave proberen we zoveel mogelijk gebiedsgericht te werken. Dit betekent dat we clusteren per dorp en wijk. Het voordeel van een geclusterde aanpak van het gebied is dat we in één keer de openbare ruimte kunnen herstellen en deze een impuls kunnen geven. Met een geclusterde aanpak proberen we ook de overlast voor onze inwoners zoveel mogelijk te concentreren. We hebben liever dat onze inwoner één keer in het stof zit dan meerdere malen. Dit geldt overigens niet alleen voor de omgeving, maar ook voor de woning zelf. Zo worden bij te versterken woningen gelijk de benodigde isolatiemaatregelen meegenomen.   

Op vrijdag 19 april 2024 is de Wet beëindiging gaswinning Groningenveld in werking getreden. Daarmee is de gaswinning uit het Groningenveld definitief ten einde gekomen. Nu de gaswinning is gestopt, worden de winningslocaties één voor één verwijderd. Het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) ziet erop toe dat dit goed en permanent gebeurd. Op verschillende locaties zagen we in 2024 werkzaamheden die met het sluiten van het gasveld te maken hebben. Ook de komende jaren zullen we dat blijven zien. Via de zogeheten 'NAM omgevingsapp' kunt u het laatste nieuws vinden vanuit NAM over het sluiten en opruimen van locaties in onze provincie én gemeente. Voor wat betreft de langetermijneffecten van de gaswinning zoals bodemdaling en bodemtrillingen, moet de NAM blijven monitoren. Ook hiervoor geldt dat SodM hierop toeziet.   

In Nij Begun heeft het kabinet 50 maatregelen opgenomen, die ervoor moeten zorgen dat het gehele versterkingstraject beter verloopt. In 2024 is veel gesproken met het rijk, NCG, IMG en andere betrokken (bewoners)groepen om de maatregelen verder uit te werken. Hoewel alle partijen zien dat het beter moet, beter kan én in veel gevallen ook beter gaat, lukt dat nog niet op alle plekken. In die gevallen waar het nog niet goed gaat, zien we dat er geen sprake is van een echte één-overheid-gedachte. Zowel NCG, IMG en soms ook wijzelf redeneren dan nog teveel vanuit eigen beleid, opdracht of mandaat. Het gevolg is dat onze inwoner het terechte gevoel heeft van het kastje naar de muur te worden gestuurd.

Het is onze opgave om steeds terug te gaan naar het belang van de bewoner én deze centraal te stellen. In sommige gevallen moeten er dan onorthodoxe maatregelen worden getroffen voor een vlotte afronding van het versterkingstraject. In 2024 hebben we in de lokale stuurgroep (overleg NCG, IMG en gemeente) meermaals met elkaar gesproken over het daadwerkelijk vormgeven van de één-overheid-aanpak en hebben we concrete adressen, die vast liepen, weer vlot getrokken.  De lessen die we met NCG en IMG hebben getrokken in 2024 bieden ons vertrouwen en perspectief voor de aanpak in de komende jaren.

De term batch 1588 staat voor een groep van 1.588 woningen, waarin wij, de gemeente Groningen en de gemeente Eemsdelta de versterkingsopgave uitvoeren. Voor deze 1588 woningen vervullen we daarmee de rol die NCG in de rest van het versterkingsgebied heeft. Voor onze gemeente gaat het om 89 woningen die alle in Overschild liggen. Eind 2024 waren er 47 woningen klaar met de werkzaamheden, 17 bezig met de bouw en zaten de resterende 25 woningen in de planvormings- of beginfase. 

De cijfers over 2024 laten zien dat ook binnen batch 1588 de versterkingsoperatie minder voorspoedig verloopt dan we zouden willen. Hoewel op alle adressen, waar de bewoner dat wil, het versterkingsproces loopt, gaat het niet snel. Voor een deel (uitstellen en/of verkoopplannen) heeft dit te maken met keuzes die bewoners maken, maar we onderkennen ook dat het traject om te komen tot voldoende budget om het bouwplan van de bewoner te realiseren soms lang duurt. Dit heeft ermee te maken dat bewoners binnen batch 1588 (in het geval van sloop/nieuwbouw) recht hebben op een bouwbudget voor een functioneel vergelijkbare woning. Om te bepalen of de nieuwe woning functioneel vergelijkbaar is met de te slopen woning, moet het opgestelde bouwplan worden getoetst. Het doorlopen van deze toets, overleg over de uitkomst en het eventueel bijstellen van het plan/budget is maatwerk en daarmee tijdrovend. We beseffen ons dat het langdurige traject onze bewoners soms zwaar valt en proberen waar mogelijk te versnellen. In 2024 hebben we dan ook meermaals de risicoreserve aangesproken om aanvullend budget beschikbaar te stellen voor adressen waar op basis van de toets extra budget nodig bleek. Bij de beoordeling en toekenning houden we daarbij de uitgangspunten voor ogen vanuit Nij Begun. Het moet makkelijker, menselijker en milder.   

Met het scholenprogramma werken we in onze gemeente aan veilige en toekomstbestendige huisvesting voor bijna 30 scholen. We zitten in de afrondende fase van het programma. Er resteert nog één locatie vanuit het programma, namelijk het kindcentrum Kropswolde. In 2024 zijn voor deze locatie de laatste  voorbereidende werkzaamheden uitgevoerd. De realisatie zal in 2025 plaatsvinden. 

Binnen Nij Begun zijn de termen milder, makkelijker en menselijker belangrijke begrippen.  Daarnaast zijn er maatregelen en instrumenten in Nij Begun opgenomen om ervoor te zorgen dat onze inwoners niet de rekening hoeven te betalen van de versterking. Overigens dienen onze inwoners wel zelf hun eigen wensen te bekostigen, die zij meenemen tijdens de versterkingswerkzaamheden.
In 2024 hebben we via diverse specifieke uitkeringen van het rijk de toezegging (en eerste tranche van het geld) ontvangen, waarmee alle kosten kunnen worden vergoed die eigenaren en overheden maken. Dit betekent ook dat de inzet van de gemeente, inclusief de noodzakelijke maatregelen aan het openbaar gebied, gedekt worden door de rijksoverheid. 

Ons standpunt is dat we geen verdere uitbreiding van de zoutwinning in onze gemeente willen. Belangrijke reden daarvoor is dat we vinden dat gestapelde mijnbouw (gevolgen van gas- en zoutwinning) te veel risico's met zich meebrengt. We zijn eerder dan ook naar de Raad van State gestapt om uitbreiding van de zoutwinning tegen te houden. In 2024 zijn op dit vlak geen nieuwe ontwikkelingen te melden. De Raad van State zal in 2025 uitspraak doen.  

In 2024 gaven we verdere uitvoering aan de 21 goedgekeurde projecten. Dit jaar zijn er vier projecten afgerond. Dit zijn project De IJsberg, Hulpteam Overschild, Bouwproces Overschild en Bevordering Sociale Veerkracht. Over dit laatste project is in januari 2025 een informerende raadsbrief verzonden.

Wanneer een project stopt werken wij eraan de activiteiten en de werkwijze in de lijn voort te zetten. Op deze manier borgen wij de resultaten van een project. Dit geldt ook voor de projecten die dit jaar zijn afgerond. Zo werkt team Eropaf verder met de werkwijze van De Ijsberg en is zijn de inspanningen van Hulpteam Overschild te zien in de openbare ruimte. Voor de lopende projecten zijn dit jaar nagenoeg alle resultaten gehaald. De resultaten zijn te lezen in de tabel A die is toegevoegd.

Sommige projecten hebben wat vertraging opgelopen vanwege beperkte capaciteit en beschikbaarheid van mensen. Dit geldt ook voor de nog nieuw aan te vragen projecten Landschap & Natuur en Bedrijvig & Leefbaar. In overleg met de werkgroep Nij Begun is ook gewerkt aan alternatieve scenario's voor de middelen van het 5% amendement. Een toelichting op de projecten vindt u op deze website. 

Midden-Groningen heeft ervoor gekozen om veel projecten te starten met een proef-fase. Als de aanpak een succes is, vragen we de tweede-, of derde fase aan. In 2024 hebben wij voor de volgende projecten een tweede-, of derde fase aangevraagd: 

• Fase twee Midden-Groningen op de kaart (toegekend)
• Fase drie Hoogezand-Noord (toegekend)
• Fase twee Verpauperde Panden (in voorbereiding) 

Er kunnen nog drie nieuwe projecten aangevraagd worden vanuit het beschikbare geld. Uw raad heeft bij de vaststelling van het aangepaste programmaplan gekozen voor de projecten Bedrijvig & Leefbaar, Versterking van landschap en natuur en Versterking van Inwonerinitiatieven (5% amendement). In 2024 hebben zich een aantal risico's voorgedaan waardoor de projectaanvragen nog niet zijn ingediend. Dit heeft met name te maken met beschikbare capaciteit. De aanvragen zijn in voorbereiding en er worden projectplannen geschreven die aansluiten bij de actuele ontwikkelingen. Daarnaast heeft de onafhankelijke commissie van het Nationaal Programma Groningen in 2024 haar toetsingscriteria aangescherpt. 

• Het projectvoorstel Versterken Inwonerinitiatieven is in 2023 na veel inspanningen definitief afgewezen door het bestuur van Nationaal Programma Groningen. In 2024 zijn alternatieve scenario's onderzocht. Dit vroeg om een nauwe afstemming en samenwerking met de raadswerkgroep. Er is in de laatste maanden van 2024 gewerkt aan een raadsvoorstel hoe de middelen van dit initiatief effectief ingezet kunnen worden binnen de bestaande programmakaders. Dit is begin 2025 met uw raadswerkgroep oriënterend besproken en zal vervolgens in een raadsvoorstel aan u ter besluitvorming worden voorgelegd. 
• Met de aanvraag versterken Landschap en Natuur vragen we geld aan om de plannen samen met stakeholders en andere overheden verder te ontwikkelen en financiering voor de realisatie te organiseren. In 2024 is de start gemaakt met het schrijven en is advies ingewonnen bij het Omgevingskwaliteitsteam van het Nationaal Programma Groningen. 
• Met de aanvraag Bedrijvig & Leefbaar vragen we geld aan om knelpunten op onze bedrijventerreinen aan te pakken. We hebben een concept aanvraag geschreven en dienen dit in 2025 in bij het Nationaal Programma Groningen. 

De uitvoering van de projecten draagt bij aan de doelen van het collegeprogramma*. Voor het uitvoeren van het 5% amendement is in 2024 aan een voorstel gewerkt waarbij alternatieve scenario's aan uw raad worden voorgelegd. 

*Een overzicht van de raakvlakken en kansen per ambitie is opgenomen in de programmabegroting 2024.

In 2024 hebben inwoners meegedaan in verschillende projecten of door de inspanningen van een project weer grip gekregen in hun eigen leven. De manier waarop we dat doen is altijd maatwerk per project. De projecten die wij samen met Kwartier Zorg & Welzijn uitvoerden creëren een ander soort participatie waar inwoners (weer) regie krijgen op hun eigen leven. De jongeren zijn de baas als maker bij het project Jongeren Pitchen en krijgen een nieuw perspectief op hun toekomst door het Jongerenwerk+.

Veel van de projecten zijn gericht op het versterken van het netwerk van onze inwoners. Denk aan het project Ervaringsdeskundige, JIM of Jongeren met Toekomst. Bij dat laatste project hebben ruim 60 jongeren hun eigen vaardigheden ontwikkelt en zijn daardoor veerkrachtiger als jong volwassenen. Ook in 2024 hebben wij ons ingespannen inwoners te ondersteunen zonder over te nemen. Met behulp van familie, buren en in het geval van Moeders van Midden-Groningen met studenten. Voorop in deze projecten staat dat wij luisteren naar inwoners en naast ze gaan staan. 

Participatie werd ook heel zichtbaar binnen in projecten waar wij samen met inwoners grote en kleine problemen aanpakken. Het project ‘Verbeteren veiligheid Midden-Groningen’ is gericht op de twee focuswijken waar problematiek zichtbaar is rondom veiligheid, grofvuil en sociale achterstanden. Wij werken in 2024 samen met alle netwerkpartners, zoals de BOA's, wijkagenten, jongerenwerkers en natuurlijk de bewoners om de wijken vooruit te helpen. Met het project Dorps- en wijkplannen bepalen inwoners wat de prioriteiten zijn in de komende jaren in hun eigen dorp of wijk. Inmiddels gingen al honderden inwoners zelf aan de slag met het maken van een plan voor hun dorp of wijk. Wij dachten en werkten mee bij realisatie van de uitvoeringsagenda's, samen met onze netwerkpartners. 

Maar ook de leefomgeving kreeg aandacht. Met verschillende projecten binnen het programma maken wij een zichtbaar verschil in de openbare ruimte. Denk bijvoorbeeld aan de prachtige (uitverkochte) excursies en routes van het project Midden-Groningen op de kaart of de hulp vanuit het Hulpteam Overschild. Met het project Verpauperde Panden maken wij structureel verschil bij woningen waar achterstallig onderhoud het straatbeeld verrommelt. Dit zijn projecten resultaten die alle bewoners zien en ervaren. 

We willen laten zien wat we doen. Want zo wordt duidelijk dat Nationaal Programma Groningen echt iets betekent voor de toekomst van onze inwoners. Wij maken verhalen en plaatsen dit in de regiokrant en op onze socials. Met een online campagne hebben we gericht gewerkt aan naamsbekendheid onder verschillende doelgroepen. Daarnaast hebben wij een nieuwbrief die goed gelezen wordt. De keet van het project Dorps-, en wijkplannen maken stond weer op verschillende plekken in onze gemeente en wij maakte een prachtig boek vol verhalen van de verschillende projecten. 

Het Nationaal Programma Groningen heeft ook in 2024 een imagomonitor uitgevoerd. De gegevens van deze monitor laten zien dat het imago van Midden-Groningen nog volop kan groeien maar er een stijgende lijn te zien is. 

We willen weten of de uitvoering van de projecten daadwerkelijk bijdraagt aan de Brede Welvaart. Daarom wordt dit jaarlijks onderzocht in opdracht van het regionaal Nationaal Programma Groningen-bestuur. In 2024 is dit voor de vijfde keer gemeten, tezamen met een Imago monitor. Deze resultaten zijn in november gedeeld met uw raad. 

Als onderdeel van de P&C-cyclus wordt binnen de projecten gerapporteerd over het bereiken van het beoogd resultaat en de bijdrage van deze resultaten aan de (hoofd)doelstellingen. In 2024 informeerde wij uw raad daarnaast twee keer door middel van een informatiebijeenkomst en een bustour over de voortgang van het programma als geheel en hebben we de projecten inhoudelijk toegelicht. 

We willen dat de projecten vanuit Nationaal Programma niet stoppen nadat het geld op is. Veel van de projecten hebben niet alleen een inhoudelijk resultaat, maar ook een beoogd en langdurig resultaat in de vorm van een vernieuwende werkwijze of nieuwe vormen van samenwerking. Soms heeft het project de vorm van een proef, waarbij het resultaat na een positieve evaluatie moet worden ingevoerd in de gewone organisatie.

In 2024 hebben wij de werkwijze en resultaten van vier projecten ingevoerd. Er is gesproken over de mogelijkheden die er vanuit Nij Begun zullen ontstaan. Ook de komende jaren zullen wij ons inzetten om met de kansen die met Nij Begun ontstaan te benutten voor het voortzetten van de resultaten van het programma Hart voor Midden-Groningen.