2.1 Programma Dorpen en wijken

Visie
We willen 'groots zijn in kleinschaligheid'. Onze gemeente bestaat uit vitale, lokale gemeenschappen, gevormd door de inwoners van dorpen, kernen en wijken. Onze inwoners ontmoeten elkaar op het sportveld, in de kerk, het dorpshuis en bij vrijwilligerswerk. Al deze gemeenschappen hebben hun eigen identiteit. In het ene dorp zijn de inwoners bijvoorbeeld zeer maatschappelijk actief. In het andere dorp leven inwoners meer hun eigen leven. Overal kennen mensen elkaar en voelen zij zich verantwoordelijk voor elkaar en voor de leefbaarheid in hun directe omgeving. Wij zijn bondgenoot van inwoners in het vergroten van de leefbaarheid. Leefbare dorpen en kernen dragen direct bij aan het welbevinden van onze inwoners en de sociale veerkracht van de diverse lokale gemeenschappen. 

Doelstelling
Binnen het programma Dorpen en Wijken zetten we in op zelfredzame en leefbare dorpen en kernen. Dit betekent dorpen en wijken waarin volop mogelijkheden zijn voor onze inwoners om elkaar te ontmoeten en initiatieven te ontplooien. De inwoners ervaren de omgeving als schoon, heel en veilig. We werken nauw samen met inwoners en organisaties om de leefbaarheid te vergroten. Dit kan op iedere plek anders vorm krijgen. Geen dorp, wijk of buurt is hetzelfde. De aanpak is dat we de zeggenschap en het eigenaarschap van onze inwoners stimuleren en ondersteunen. Activiteiten op het gebied van sport, cultuur, educatie en activiteiten voor specifieke doelgroepen, zoals jongeren en ouderen, dragen wezenlijk bij aan leefbaarheid in de dorpen en wijken. Ze geven kleur en identiteit en stimuleren ontmoeting en samen bezig zijn. Ontmoeting vindt vaak plaats in maatschappelijke accommodaties. We willen dan ook dat ieder dorp beschikt over een gelegenheid of voorziening om elkaar te kunnen ontmoeten. Ons streven is om de voorzieningen die van belang zijn voor het dagelijks leven, zo dicht mogelijk bij mensen te brengen of te zorgen dat deze goed bereikbaar zijn. Ook de openbare ruimte is van belang voor de identiteit van een dorp of wijk en het woonplezier van onze inwoners. We vergroten de leefbaarheid door inwoners meer zeggenschap en zelfbeheer te geven over bijvoorbeeld het groen in de wijk. We zijn verantwoordelijk voor het afgesproken kwaliteitsniveau.

 

Het is prettig wonen en leven in onze dorpen en wijken. Inwoners zijn zelf primair verantwoordelijk voor hun eigen leefomgeving. Wij zorgen ervoor dat inwoners invloed hebben op hun leefomgeving en samen met ons kunnen werken aan het verbeteren van hun wijk of dorp. 

Gebiedsgericht werken
Gebiedsgericht werken betekent dat we meer gaan denken vanuit de leefwereld van onze inwoners, dat we samenwerken met onze inwoners en maatschappelijke partners aan problemen, kansen, ideeën, én opgaven in een gebied in samenhang oppakken. Daarnaast moeten inwoners regie kunnen nemen over zaken die zij zelf willen aanpakken. Uiteindelijk moet leiden tot plannen en beleid dat beter aansluit bij de behoeften van onze inwoners en die effectiever zijn. Samenwerking met onze inwoners is onmisbaar. Onze inwoners houden ons scherp, geven inkleuring aan onze samenleving en zorgen voor draagvlak en invulling van beleid. Daarnaast kunnen ze een drijvende kracht zijn achter maatschappelijke vernieuwingen door allerlei ideeën en initiatieven. We hebben elkaar nodig en moeten elkaar kunnen vertrouwen om gemeenschappelijke doelen te kunnen realiseren. 

Inwoners hebben en ervaren invloed op en zeggenschap over hun dorp of wijk. Wij denken vanuit de leefwereld van onze inwoners en werken samen met onze inwoners aan problemen, kansen, ideeën, en opgaven in een gebied. Inwoners nemen regie over zaken die zij zelf willen aanpakken en hebben een aanspreekpunt om ideeën en zorgen over hun leefomgeving mee te bespreken. Dit leidt tot beleid en plannen die aansluiten bij de behoeften van onze inwoners en effectiever zijn.

Verschillende dorpen en wijken zijn begonnen met het opstellen van een dorps- of wijkplan vanuit het NPG-project dorps- en wijkplannen maken. Met dit project krijgen al onze 37 dorpen en wijken de mogelijkheid om zelf een dorps/wijkplan te maken. Met de gemeente wordt vervolgens in gezamenlijkheid een uitvoeringsagenda gemaakt met daarin de ideeën en projecten die uit het dorps- of wijkplan voortkomen. In de dorpen en wijken is men over het algemeen positief kritisch over de gemeente geboden mogelijkheid om zelf na te denken over hun toekomst. Bewonersorganisaties zijn allemaal bereid tijd en energie te steken in het maken van een plan en om te proberen om zoveel mogelijk inwoners bij te betrekken. 

Nij Begun
Het kabinetsplan ‘Nij Begun’ bestaat uit 50 maatregelen die gericht zijn op het oplossen van de problemen die het gevolg zijn van de aardgaswinning. Het kabinet beschrijft in haar plan een gebiedsgerichte crisisaanpak voor versnelling van de versterking. Daarin wordt nadrukkelijk de verbinding tussen versterking en leefbaarheid gelegd. Er zijn duidelijke raakvlakken tussen de door het kabinet beoogde gebiedsgerichte aanpak van de versterking en het programma gebiedsgericht werken. Deze ontwikkeling heeft invloed op hoe wij binnen het versterkingsdossier samenwerken met onze inwoners in het versterkingsgebied en de zeggenschap die zij hebben over veranderingen in hun leefomgeving. 

In dit hoofdstuk zijn verschillende beleidsonderdelen gekoppeld. Ze voegen allen iets toe aan de identiteit, kracht en eigenheid van onze gemeente: cultuur & kunst, archeologie en erfgoed & monumentenzorg. Midden-Groningen kent vele gezichten. Inwoners en omgeving verschillen zichtbaar van elkaar. Dat heeft voor een groot deel met de geschiedenis van onze streek te maken. Cultuur en erfgoed bieden identiteit en herkenbaarheid. Inwoners voelen zich thuis in hun omgeving en zijn er trots op. Dit versterkt en verbindt de samenleving en geeft zo sociale veerkracht.

Cultuur kun je maken en meemaken. Zelf kunst maken of ernaar kijken en luisteren verrijkt het dagelijks leven. Het leert je anders kijken en maakt creatiever.

Het is de moeite waard om bovengenoemde waarden te behouden en te verspreiden. Dan kan elke inwoner er kennis van nemen. We beginnen daar al mee op scholen met cultuureducatie en erfgoedlessen.

Erfgoed en cultuur maken onze gemeente ook aantrekkelijk voor bezoekers en toeristen. Hierdoor maken bezoekers kennis met de geschiedenis en eigenheid van de dorpen en onze streek.

Erfgoed, archeologie en cultuur vertellen onze geschiedenis en bepalen wie we zijn. Het is belangrijk om dat te stimuleren, te bewaren en te beschermen. Ze dragen bij aan de eigenwaarde, veerkracht en het thuisgevoel van onze inwoners. We zetten ons daarom in voor instandhouding, bescherming en brede bekendmaking ervan. Leerlingen op basis- en middelbare scholen volgen cultuur- en erfgoedlessen. Hierdoor krijgen ze kennis over hun eigen leefomgeving. Dit versterkt de band met onze gemeente. Cultuuronderwijs tijdens- en na schooltijd maakt kinderen creatiever. Cultuur is een belangrijk onderdeel bij de invulling van de verlengde schooldag van het programma Tijd voor Toekomst. Het biedt ontspanning en plezier. Wij willen dat overal in onze gemeente daar profijt van heeft, ook in dorpen en wijken.

• Cultuur wordt meer ingezet in het sociaal domein. Kunst en cultuur als middel bij maatschappelijke thema's en (mentale) gezondheid.  
• De cultuurcoaches gaan verder met dorps- en wijkgericht werken. Zo kan meer maatwerk geboden worden. Ze werken hierbij samen met de buurtsportcoaches.
•  Aardbevingen door gaswinning zorgen ervoor dat wij extra aandacht moeten besteden aan archeologie en gebouwd erfgoed;
• De versterkingsoperatie zorgt voor een forse toename van vergunningaanvragen. Deze zijn ook nodig voor het versterken van monumenten en karakteristieke gebouwen. We zien erop toe dat de versterkingsmaatregelen de cultuurhistorische waarde van de erfgoedpanden zo weinig mogelijk aantast.  Bij schrijnende gevallen kunnen we maatwerk toepassen. Dat geldt vooral voor erfgoedpanden met veel bevingsschade waarbij de reguliere regelgeving geen uitkomst biedt.
•  De gemeente moet veel archeologische onderzoeken beoordelen. Er vindt veel graafwerk plaats in gebieden die archeologisch beschermd zijn. Bijvoorbeeld voor de aanleg van kabels en leidingen in en naar de zonneparken en bij het versterken van funderingen van oude boerderijen;
• De gemeente heeft in de openbare ruimte vele beeldende kunstwerken, gedenktekens en oorlogsmonumenten. Deze zijn beoordeeld en worden opgeknapt en onderhouden. 
• In 2025 wordt vooruitgelopen op de landelijke Zorgplichtwet voor bibliotheken.  Het houdt in dat lokale bibliotheken aan een aantal basisvoorwaarden moet voldoen, waar gemeenten via een rijksbijdrage op worden gefinancierd.   
• Voorgenomen BTW verhoging van 9% naar 21% voor de vrije-tijdssector. Daar valt cultuur ook onder. Dat heeft invloed op de prijsstellingen van culturele instellingen en organisaties. 

Iedere week zijn duizenden mensen in de gemeente actief betrokken bij sport- en beweegactiviteiten, als beoefenaar, vrijwilliger of professional. Wij bouwen aan een gemeente waarin sporten en bewegen voor iedereen leuk en mogelijk is. We willen er zijn voor alle inwoners en in het bijzonder voor de mensen die kwetsbaar zijn, zodat ook zij zich optimaal kunnen ontwikkelen en een betekenisvol en gelukkig leven kunnen leiden. Sport en bewegen is onmisbaar in het werken aan de gezondheid en vitaliteit, en draagt in grote mate bij aan het geluk van onze inwoners. 

Iedere inwoner in onze gemeente kan laagdrempelig een leven lang met plezier sporten en bewegen in de eigen leefomgeving.

De stijgende gemiddelde leeftijd heeft invloed op de sportdeelname in onze gemeente. In onze gemeente ligt het percentage inwoners dat één keer per week of vaker sport onder het landelijk gemiddelde. Er is een groeiende aandacht voor integrale samenwerking tussen sport, bewegen, gezondheid, leefbaarheid en preventie. Binnen het lokale plan Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) worden deze verbindingen gelegd (zie voor meer informatie 2.2.1 Gezondheid). De uitvoeringsagenda Lokaal Sportakkoord II maakt als herijking van het Lokaal Sportakkoord integraal onderdeel uit van het GALA.
Ook inhoudelijk willen we vanuit Sport en bewegen inzetten op nieuwe trends en ontwikkelingen om inwoners meer keuze te bieden in vernieuwend sportaanbod.

Percentage inwoners dat meedoet aan de beweegrichtlijn	2022
Midden-Groningen	44%
Provinciaal	50%

We willen onze inwoners een veilige woon- en leefomgeving bieden. Daarbij werken we nauw samen met veiligheidspartners als politie, Openbaar Ministerie, Veiligheidsregio, RIEC (Regionaal Informatie- en Expertise Centrum), inwoners, (maatschappelijke) instellingen, woningbouwcorporaties en ondernemers. In 2021 is het Integraal Veiligheidsbeleid 2021-2024 ontwikkeld en vastgesteld. Hierin zijn vier belangrijke veiligheidsthema’s opgenomen:

- Aanpak georganiseerde en ondermijnende criminaliteit;
- Effectieve verbinding veiligheid en zorg;
- Veilige woon- en leefomgeving;
- Maatschappelijke onrust of verdeeldheid bij overheidsbeslissingen.

Bij ondermijnende criminaliteit of ondermijning gaat het vrijwel altijd om misdaden die worden uitgevoerd in georganiseerd verband. Voorbeelden hiervan zijn:

• Georganiseerde drugscriminaliteit,
• Fraude en misbruik in de vastgoedsector,
• Witwassen en financieel-economische criminaliteit en mensenhandel. 

Problemen op het gebied van leefbaarheid en veiligheid komen vooral voor in wijken waar sprake is van een opeenstapeling van problemen zoals armoede, schulden, lage opleiding, wonen en (psychische) gezondheid. De uitzichtloosheid voor sommige gezinnen/inwoners maakt die onder meer bevattelijk voor drugs en drugsgerelateerde criminaliteit. Ook thuisprostitutie en prostitutiegerelateerde criminaliteit kunnen voor deze inwoners een weg naar snel geld verdienen zijn. De gevolgen worden niet overzien. Binnen de kortste keren raken inwoners (met een extra risico voor jongeren) verstrikt in de criminaliteit. En als je eenmaal ín de fuik' zit is het lastig om eruit te komen.

In 2025 wordt nieuw Integraal Veiligheidsbeleid opgesteld.

We versterken de sociale veiligheid door het voorkomen en tegengaan van criminaliteit, overlast en gevoelens die daarmee samenhangen. Dit doen we door uitvoering te geven aan het Integraal Veiligheidsbeleid, de openbare orde te handhaven en een maatwerkgerichte aanpak te organiseren voor inwoners die erge overlast veroorzaken. We bevorderen de veiligheid en leefbaarheid op specifieke locaties en dragen zorg voor veilige evenementen. We bevorderen het veilig winkelen en ondernemen en willen woninginbraken voorkomen. 

Doorlopend richten wij ons op de actuele thema's, zoals mensenhandel, ondermijning of jonge aanwas. Onze ambitie is ons meer te gaan richten op preventie van criminaliteit, in plaats van de nadruk op repressie. 

Daarnaast zijn wij in 2024 begonnen met het inrichten van de lokale crisisorganisatie.  In 2025 is dat afgerond en zijn wij daarmee voldoende uitgerust voor een mogelijke crisissituatie. 

Toenemend belang van aanpak ondermijnende criminaliteit
Ondermijnende criminaliteit, waarbij sprake is van een vermenging van de onderwereld en bovenwereld, bedreigt de veiligheid en betrouwbaarheid van onze samenleving. Ondermijnende criminaliteit is een groot maatschappelijk probleem. De noodzaak voor de aanpak, zowel landelijk als lokaal, is toegenomen.

Meer aandacht voor de verbinding tussen veiligheid en zorg
Het bevorderen van veiligheid en het tegengaan van overlast en criminaliteit is niet enkel een justitiële aangelegenheid. Het betreft namelijk vaak kwetsbare personen met een opeenstapeling van problemen met een zorg- en veiligheidscomponent: psychische klachten, verslavingen, niet mee kunnen komen in de maatschappij, verward gedrag, verstandelijke beperking. Oorzaken en gevolgen lopen door elkaar heen. Er is vaak sprake van slachtoffer- en daderschap van overlast, geweld en ander crimineel gedrag.

Risico jonge aanwas
Criminele netwerken maken steeds meer gebruik van jongeren om allerlei hand- en spandiensten te verrichten. Daarbij lopen de jongeren, ook wel “jonge aanwas” genoemd, vaak de risico’s, terwijl de “daadwerkelijke criminelen” op veilige afstand blijven. Denk hierbij aan werkzaamheden als rondbrengen van pakketjes, drugshandel, werkzaamheden in hennepplantages, jeugdprostitutie, misbruik van bankpas en/of pincode, maar ook vormen van cybercriminaliteit.

Aandacht voor de kwetsbare wijken
In kwetsbare wijken kunnen bewoners betrokken raken bij (ondermijnende) criminaliteit vanwege een opeenstapeling van problemen. Uit een opgemaakt veiligheidsbeeld van Midden-Groningen komt naar voren dat de leefbaarheid en veiligheid in het stedelijk gebied onder druk staat.

De invloed van technologie en digitalisering neemt toe
De explosieve toename van digitale communicatie en verdere digitalisering van de samenleving leidt tot een toename van cybercriminaliteit. Niet alleen inwoners worden slachtoffer; cybercriminelen en hackers richten zich ook op bedrijven, (lokale) overheden en instellingen. 

Bestrijden van mensenhandel
Mensenhandel is onder andere het werven, vervoeren of opnemen en huisvesten van mensen met gebruik van dwang. Het doel is uitbuiting en persoonlijk gewin. Mensenhandel komt in iedere gemeente voor. Door meer aandacht te hebben voor de verschillende vormen van mensenhandel, wordt er bewustwording gecreëerd voor dit actuele thema. 

De openbare ruimte is dé plek waar onze bewoners, ondernemers en bezoekers elkaar ontmoeten, naar het werk gaan, spelen, sporten en ontspannen. In deze openbare ruimte bevinden zich onze kapitaalgoederen zoals wegen, bruggen, parken, speelplaatsen, lantaarnpalen en verkeerslichten.

Naast het dagelijks beheer en onderhoud in de openbare ruimte, dragen we ook bij aan nieuwe projecten. Het gaat dan bijvoorbeeld om de versterkingsopgave, diverse fases van inrichting in de wijken Gorecht en Vosholen, de particuliere initiatieven voor te ontwikkelen zonneparken en het scholenprogramma. We blijven verbeteren, bijvoorbeeld door te werken aan een meerjarige integrale onderhoudsplanning. 

We hebben veel kapitaalgoederen in beheer en onderhoud. De afgelopen jaren werden gekenmerkt door achterstanden in beheer ten gevolge van een gebrek aan beheermiddelen.  Extra middelen bleken hiervoor noodzakelijk. In 2024 is een begin gemaakt met actualisaties van beleid en beheerniveaus van de kapitaalgoederen en het wegwerken van achterstanden. In 2024 zijn o.a. de beleidsnota's vastgesteld voor het beheer en onderhoud van wegen en kunstwerken. Daarnaast is ook de beleidsnota vastgesteld, die toeziet op het voor beheer en onderhoud van onze riolering (het WRP). In 2025 wordt hier verder invulling aan gegeven. 

We willen de openbare ruimte beheren en onderhouden zodat deze ‘schoon, heel, veilig en duurzaam’ is. We streven naar een gemeenschap waarin inwoners, ondernemers en bezoekers tevreden zijn over de openbare ruimte en waar zij medeverantwoordelijk zijn voor de leefbaarheid van hun dorp of wijk. Daar waar wij verantwoordelijk zijn voor het basisbeheer en -onderhoud, kan in een gebiedsgerichte samenwerking met partners een 'plus' geleverd worden. De openbare ruimte gaan wij voorbereiden op de opgaven die klimaatverandering met zich meebrengt. Dit zal met name gericht zijn op het voorkomen van wateroverlast en hittestress. 

De kosten voor het beheer en onderhoud van de openbare ruimte nemen nog steeds toe vanwege de stijgende prijzen in de markt.  De oorzaak daarvan is duurder geworden grondstoffen en krapte op de arbeidsmarkt.

De klimaatopgave, energietransitie en de verdere uitrol van glasvezelnetwerken leiden er toe dat bijvoorbeeld onze wegen, voetpaden en groenstroken opengebroken worden. Dat heeft nadelige effecten op de kwaliteit en de levensduur van de openbare ruimte. Daarnaast is er onder de grond steeds minder ruimte, door de aanleg van nieuwe kabels en leidingen, en ook de vervanging van bestaande kabels en leidingen (netverzwaring en verglazing). Hierdoor komt ons eigen beheer en onderhoud aan bijvoorbeeld het riool in gedrang en zullen wij extra maatregelen moeten nemen. We kunnen daardoor geen separate waterriolen aanleggen om hemelwater af te koppelen van gemengde rioolstelsels.
In 2025 zal er nog steeds glasvezel-aanleg zijn binnen onze gemeente. De realisatie is nog niet klaar, en zal, net als in 2024 de nodige toezichtscapaciteit van de gemeentelijke organisatie vergen. 

De verplichte beleidsindicatoren zijn opgenomen in onderstaande tabel.

Verplichte beleidsindicatoren Dorpen en Wijken
Naam indicator	Eenheid	Peiljaar	M-G	Nederland
Verwijzingen Halt	Aantal per 1.000 jongeren	2023	8,0	9,0
		2022	8,0	8,0
		2021	8,0	8,0
		2020	9,0	11,0
Winkeldiefstallen	Aantal per 1.000 inwoners	2023	1,2	2,5
		2022	0,9	2,3
		2021	0,7	1,8
		2020	0,7	2,0
Geweldsmisdrijven	Aantal per 1.000 inwoners	2023	2,8	4,3
		2022	3,3	4,5
		2021	3,3	4,4
		2020	3,4	4,6
Diefstallen uit woning	Aantal per 1.000 inwoners	2023	1,4	1,3
		2022	1,6	1,4
		2021	1,8	1,4
		2020	1,0	1,8
Vernielingen en beschadigingen in de openbare ruimte	Aantal per 1.000 inwoners	2023	4,4	5,8
		2022	5,5	6,0
		2021	5,8	6,1
		2020	6,0	6,3
Niet-sporters	%	2022	58,0%	46,4%
		2020	59,7%	49,2%
		2016	57,9%	48,7%
Omvang huishoudelijk restafval	Kg/inwoner	2021	136	169
		2020	137	170
Hernieuwbare elektriciteit	%	2022	99,0%	41,3%
		2021	83,2%	33,2%
		2020	47,2%	26,8%
		2019	9,7%	20,0%
Nieuw gebouwde woningen	Aantal per 1.000 woningen	2022	13,2	9,3
		2021	5,4	8,9
		2020	9,9	8,9
		2019	1,5	9,2
De gegevens kunnen onderhevig zijn aan verandering en zijn overgenomen van waarstaatjegemeente.nl op peildatum 23-7-2024

 

         

Omschrijving	Realisatie 2023	Begroting na wijziging 2024	Begroting 2025	Begroting 2026	Begroting 2027	Begroting 2028
Lasten
Openbare ruimte	9.692	12.453	14.216	14.753	14.911	15.213
Cultuur	6.225	7.079	7.185	7.515	7.605	7.550
Sport	5.074	5.281	5.480	5.607	5.447	5.460
Openbaar groen	6.902	7.180	7.921	8.190	8.352	8.509
Riolering	4.951	4.332	4.537	5.103	5.504	5.611
Afval	7.581	7.290	8.456	8.877	8.939	9.080
Milieu	3.611	7.676	4.560	4.580	4.529	4.647
Begraafplaatsen	659	886	787	802	805	828
Totaal Lasten	44.695	52.178	53.142	55.426	56.092	56.897
Baten
Openbare ruimte	633	561	471	355	323	332
Cultuur	806	628	710	732	635	652
Sport	1.642	1.539	1.283	1.258	982	982
Openbaar groen	211	116	141	124	126	129
Riolering	5.931	6.100	6.594	6.613	6.916	7.074
Afval	8.520	8.783	9.632	10.128	10.259	10.484
Milieu	291	3.767	1.206	1.206	1.158	1.192
Begraafplaatsen	444	414	318	327	337	347
Totaal Baten	18.477	21.908	20.355	20.743	20.736	21.192
Saldo voor bestemming	-26.218	-30.270	-32.787	-34.683	-35.356	-35.705
Stortingen
Openbare ruimte	0	1.029	0	0	0	0
Totaal Stortingen	0	1.029	0	0	0	0
Onttrekkingen
Openbare ruimte	132	1.038	359	732	249	24
Cultuur	96	0	0	0	0	0
Sport	809	63	4	4	4	4
Openbaar groen	17	3	3	3	3	3
Milieu	31	0	0	0	0	0
Totaal Onttrekkingen	1.086	1.104	365	739	255	31
Totaal mutatie reserves	1.086	74	365	739	255	31
Saldo na bestemming	-25.132	-30.195	-32.421	-33.944	-35.101	-35.674
Bedragen x €1.000

In de financiële toelichting wordt de afwijking verklaard tussen de begroting 2025 en de begroting 2024. Het nadelig saldo van de lasten en baten op het programma Dorpen en wijken 2025 is toegenomen met € 2,517 miljoen ten opzichte van begroting 2024. Het nadelig saldo na mutatie reserves is toegenomen met € 2,226 miljoen. We lichten per product de belangrijkste wijzigingen toe.

Openbare ruimte
Het saldo bij het product Openbare ruimte na reservemutaties is ten opzichte van 2024 met € 1,503 miljoen verslechterd. De lasten zijn met € 1,762 miljoen gestegen, de baten zijn met € 91.000 afgenomen, de onttrekkingen aan de reserve zijn met € 679.000 afgenomen en de stortingen aan de reserve zijn met € 1,029 afgenomen. 

Lasten (€ 1,762 miljoen nadelig): In de begroting 2024 heeft uw raad aanvullende middelen voor het beheer en onderhoud van de openbare ruimte beschikbaar gesteld. Genoemde maakt onderdeel uit van de gewenste uitzetting ‘’Impact IBOR’’. In de meerjarenbegroting 2025 is € 2,835 miljoen hiervoor opgenomen. Hiervan is € 1,2 miljoen voor het beleid van watergangen / beschoeiingen.
Ten opzichte van de begroting 2024 leidt dit tot een lastentoename van € 1,2 miljoen. Verder heeft uw raad voor het uitvoeren van de beleidsplannen wegen en kunstwerken structurele middelen uit de stelpost openbare ruimte beschikbaar gesteld. Het gaat om € 500.000. Deze middelen waren voor 2025 in programma Bestuur en bedrijfsvoering, product overige baten en lasten begroot. Deze zijn in de begroting 2025 in het product openbare ruimte begroot. Dit leidt tot een lastentoename in het product openbare ruimte van € 500.000. Daarnaast verwachten we een nadeel van € 70.000 op de vergunningverlening leges Telecommunicatie en kabels en leidingen. Dit komt door extra kosten voor toezicht vergunningverlening met name in relatie tot glasvezel. Verder leidt de toerekening van de inzet van personeel voor het uitvoeren van werkzaamheden voor de openbare ruimte tot een nadeel van € 51.000. Dit komt door een hogere indexatie voor loonkosten. Tot slot voorzien we een lagere toerekening van tractie materieel. Dit komt met name door lagere kapitaallasten (rente- en afschrijvingskosten) op investeringen tractie materieel in de openbare ruimte. Dit leidt tot een lastenafname van € 24.000. Overige afwijkingen in de lasten tellen op tot een voordeel van € 35.000.  

Baten (€ 91.000 nadelig): Voor 2025 verwachten we minder inkomsten aan vergoeding voor parkeerplaatsen en beheer Winkelcentrum Hooge Meeren. Dit leidt tot een nadeel van € 115.000. Verder voorzien we meer legesinkomsten inclusief indexatie van de tarieven uit vergunningverlening Telecommunicatie en kabels en leidingen van € 16.000. Overige afwijkingen in de baten tellen op tot een voordeel van € 8.000.  
 
Mutaties reserves (€ 350.000 voordelig): In 2024 zijn incidenteel middelen in reserves gestort. Het gaat om de voeding van de afschrijvingsreserve wegen (€ 905.000), afschrijvingsreserve gebiedsontwikkeling Slochterhaven (€ 80.000), reserve Beeldende Kunst (€ 31.000) en de reserve onderhoud beeldende kunst (€ 13.000). Deze stortingen hebben we in de begroting 2025 niet meer opgenomen. Dit leidt tot een voordeel van € 1,029 miljoen. Verder wordt ten opzichte van de begroting 2024 ter dekking van de gestegen kosten voor het uitvoeren van het beleidsplan wegen € 6.000 meer uit de reserve inflatie onttrokken. Voor de dekking van de afschrijvingskosten van de investeringen uit het beleidsplan wegen wordt € 685.000 minder uit de afschrijvingsreserve wegen onttrokken. De investeringen uit het beleidsplan wegen worden gedurende de planperiode uitgevoerd. Bovengenoemde mutaties onttrekkingen reserves leidt tot een nadeel van € 679.000.

Cultuur
Het saldo bij het product Cultuur na reservemutaties is ten opzichte van 2024 met € 24.000 verslechterd. De lasten zijn met € 106.000 toegenomen en de baten met € 82.000 toegenomen.

Lasten (€ 106.000 nadelig): Voor cultuurcentra, bibliotheek en de Fraeylemaborg worden de lasten verhoogd met het accres dit heeft ten opzichte van begroting 2024 een nadelig effect van € 222.000. Voor de informatiepunten digitale overheid ontvangt de gemeente structureel van het Rijk een specifieke uitkering, waardoor de lasten ten opzichte van begroting 2024 met € 62.000 toenemen. Hier staan baten tegenover per saldo is dit neutraal. Verder heeft uw raad bij de voorjaarsnota 2024 incidenteel € 200.000 voor de oninbare lening historische scheepswerf beschikbaar gesteld. Deze middelen hebben we in de begroting 2025 niet meer opgenomen. Dit leidt tot een lastendaling van € 200.000. Overige afwijkingen in de lasten tellen op tot een nadeel van € 46.000.    

Baten (€ 82.000 voordelig): Ten opzichte van de begroting 2024 verwachten we in 2025 € 20.000 meer huurinkomsten en servicekosten voor onroerende zaken vastgoed culturele instellingen te ontvangen. Verder verwachten we in 2025 een specifieke uitkering voor de informatiepunten digitale overheid te ontvangen. Dit leidt tot een voordeel van € 62.000.

Sport
Het saldo bij het product Sport na reservemutaties is ten opzichte van 2024 met € 513.000 verslechterd. De lasten zijn met € 199.000 toegenomen, de baten zijn met € 256.000 afgenomen en de onttrekking aan de reserve is met € 59.000 afgenomen.

Lasten (€ 199.000 nadelig): Voor de projectleiding van fase 3 en 4 van de harmonisatie sportaccommodaties is bij de voorjaarsnota 2024 door uw raad incidenteel € 50.000 voor 2024 beschikbaar gesteld. Deze middelen hebben we in de begroting 2025 niet meer opgenomen. Dit leidt tot een voordeel van € 50.000. Daarnaast wordt er vanaf 2025 structureel € 108.000 begroot om het onderhoud van sportaccommodaties op het gewenste niveau te krijgen. Dit leidt tot een lastentoename van € 108.000. Verder verwachten we een toename van de energielasten van sportaccommodaties vastgoed. Deze nemen door gestegen prijzen toe met € 21.000. Verder nemen de schoonmaakkosten van sportaccommodaties toe met € 71.000. Voor de locaties Kugelslaan en Slochterveldweg is onvoldoende schoonmaakkosten begroot. Dit geldt ook voor de schoonmaak van de Julianaplein. De schoonmaak wordt niet meer uitgevoerd door de beheerder maar door een schoonmaakbedrijf. Dit leidt tot een lastentoename van € 9.000. Overige afwijkingen in de lasten tellen op tot een nadeel van € 40.000.

Baten (€ 256.000 nadelig): De specifieke uitkering voor buurtsportcombinatiefuncties 2024 is voor de buurt sport combifunctionaris dubbel begroot. De oorzaak hiervan ligt in een gewijzigde codering van de specifieke uitkering vanuit het Rijk. Ook de opbrengst van de oude codering is blijven staan toen de nieuwe is verwerkt. Ten opzichte van de begroting 2024 leidt dit tot een nadeel van € 256.000.  

Mutaties reserves (€ 59.000 nadelig): Voor de projectleiding van fase 3 en 4 van de harmonisatie sportaccommodaties is in 2024 incidenteel € 50.000 aan de reserve onttrokken. Deze onttrekking hebben we in de begroting 2025 niet meer opgenomen. Dit leidt tot een nadeel van € 50.000. Overige afwijkingen op de reservemutaties waaronder het scholenprogramma tellen op tot een nadeel van € 9.000.

Openbaar groen
Het saldo bij het product Openbaar groen na reservemutaties is ten opzichte van 2024 met € 715.000 verslechterd. De lasten zijn met € 741.000 toegenomen en de baten met € 26.000 toegenomen.

Lasten (€ 741.000 nadelig): Voor het uitvoeren van het bestek bermen en sloten is in 2025 structureel € 195.000 meer budget nodig. Door gestegen prijzen is de aanbesteding hoger uitgevallen. Dit leidt tot een lastentoename van € 195.000. Dit geldt ook voor het bestek bomen. Door gestegen prijzen is € 106.000 extra budget nodig. Dit leidt tot een lastentoename van € 106.000. Verder leidt de toerekening van personele lasten door een hogere indexatie voor loonkosten dan in de ongewijzigde beleid begroting 2025 is opgenomen tot een nadeel van € 350.000. Tot slot verwachten we een lastentoename van € 69.000 door een hogere toerekening van tractie materieel en huisvestingskosten vanwege gestegen brandstof- en onderhoudskosten en gestegen energie- en schoonmaakkosten. Overige afwijkingen in de lasten tellen op tot een nadeel van € 21.000.   

Baten (€ 26.000 voordelig): Voor het ecologisch onderhoud ontvangen we in 2025 een beheervergoeding van derden. Dit leidt tot een voordeel van € 22.000. Overige afwijkingen in de baten tellen op tot een voordeel van € 4.000.

Riolering
Het saldo bij het product Riolering na reservemutaties is ten opzichte van 2024 met € 289.000 verbeterd. De lasten zijn met € 205.000 toegenomen en de baten zijn met € 494.000 toegenomen.

Lasten (€ 205.000 nadelig): In 2025 verwachte we een toename van de toegerekende kosten aan rioolheffing. Het gaat om hogere energiekosten gemalen door gestegen energieprijzen en onderhoudskosten gemalen. Dit leidt tot een lastentoename van € 32.000. Verder zijn diverse budgetten geïndexeerd voor onderhoud en herstel schade aan kolken en relinen reparaties riool. Dit resulteert in een lastentoename van € 56.000. Daarnaast voorzien we een toename in de verwerkingskosten van het RKG-slib. Slib afkomstig van riool-, kolken-, pompkelder- en gemalen. Het gaat om een lastentoename van € 30.000. Het restant van de toegenomen lasten komt door de toerekening van personele lasten door een hogere indexatie voor loonkosten dan in de ongewijzigde beleid begroting 2025 is opgenomen. Dit leidt tot een lastentoename van € 240.000. Tot slot leidt de lagere toegerekende kapitaallasten (rente- en afschrijvingskosten) op oude investeringen riolering tot een voordeel van € 159.000. Overige afwijkingen in de lasten tellen op tot een nadeel van € 6.000.  Bovengenoemde betreft de directe kosten van het taakveld riolering. In de paragraaf lokale heffingen wordt de kostendekkendheid van het tarief weergegeven. Daarin staan ook de toe te rekenen kosten die niet op het taakveld riolering staan.  

Baten (€ 494.000 voordelig): De baten voor de rioolheffing zijn in 2025 € 310.000 hoger. We verwachten een toename in het aantal objecten groter en kleiner dan 50m2 en grootverbruik.
En de tarieven worden conform het door uw raad vastgestelde Water- en rioolprogramma Gemeente Midden-Groningen 2024-2028 bijgesteld. Verder voorzien we in 2025 € 168.000 meer uit de uit de egalisatievoorziening te moeten onttrekken. Dit leidt tot een voordeel van € 168.000. Overige afwijkingen in de baten tellen op tot een voordeel van € 16.000.

Afval
Het saldo bij het product Afval na reservemutaties is ten opzichte van 2024 met € 317.000 verslechterd. De lasten zijn met € 1,165 miljoen toegenomen en de baten met € 849.000 toegenomen.

Lasten (€ 1,165 miljoen nadelig): In 2025 verwachten we een toename van de toegerekende kosten aan afvalstoffenheffing. We verwachten een nadeel van € 195.000 op het inzamelen van zwerfafval waaronder verpakkingsafval. Hier staan baten tegenover per saldo is dit neutraal. Dit geldt ook voor het inzamelen van bedrijfsafval. We doen nu ook het inzamelen van afval van gemeentelijke locaties van de gemeente Midden-Groningen. Dit resulteert in een lastentoename van € 189.000. Hier staan ook 1 op 1 baten tegenover. Verder verwachten we de in de begroting opgenomen kostenbesparing van € 250.000 niet te realiseren. Dit leidt tot een nadeel van € 250.000. Ook voorzien we hogere verwerkingskosten op het inzamelen van grofvuil en restafval. Dit resulteert in een lastentoename van € 102.000. Daarnaast verwachten we een nadeel op het inzamelen van overige afvalstromen zoals hout, klein gevaarlijk afval, matrassen, gruis/accu’s en overig afval van € 73.000 door een hogere verwerkingskosten. En voorzien we hogere toegerekende lasten ten aanzien van inzet personeel voor afval door een hogere indexatie van de loonkosten. Het gaat om lastentoename van € 97.000. Verder verwachten we een toename in de kapitaallasten (rente- en afschrijvingskosten) op investeringen in afval waaronder ondergrondse containers. Het gaat om een lastentoename van € 42.000. Daarnaast voorzien we een nadeel op de inzet van tractie materieel voor afval van € 28.000. Dit komt door gestegen prijzen van brandstof, materialen onderhoud en een toename van de kapitaallasten (rente- en afschrijvingskosten) op investeringen tractie materieel. Het restant van de toename in de lasten komt door de mutatie op de egalisatievoorziening van € 80.000. Dit heeft een positief effect op de kostendekkendheid. Tot slot verwachten we een toename in de exploitatielasten composteren. Het gaat om verwerkingskosten en kosten voor onderzoek. Dit leidt tot een lastentoename van € 31.000. Overige afwijkingen in de lasten tellen op tot een nadeel van € 78.000.
Bovengenoemde betreft de directe kosten van het taakveld afval. In de paragraaf lokale heffingen wordt de kostendekkendheid van het tarief weergegeven. Daarin staan ook de toe te rekenen kosten die niet op het taakveld afval staan.

Baten (€ 849.000 voordelig): De baten voor de afvalstoffenheffing zijn in 2025 € 232.000 hoger. Genoemde komt met name door uw raad genomen besluit om het vastrechttarief met € 10 te verhogen om de kostendekking te verbeteren. Ook verwachten we € 195.000 meer inkomsten voor het inzamelen van zwerfafval waaronder verpakkingsafval. Het gaat om een bijdrage in het kader van de SUP-richtlijn (Single Used Plastics) en de vergoeding openbare prullenbakken. Verder voorzien we € 189.000 meer inkomsten voor het inzamelen van bedrijfsafval doordat we nu afval inzamelen voor gemeentelijke locaties van de gemeente Midden-Groningen. Daarnaast verwachten we een voordeel op het inzamelen van overige afvalstromen zoals matrassen, gruis/accu’s, PMD (Plastic verpakkingen, Metalen verpakkingen en Drankkartons) en overig afval van € 74.000 door een hogere vergoeding. En verwachten we ten opzichte van de begroting 2024 € 192.000 meer inkomsten voor het inzamelen van grofvuil. Dit komt met name door de motie grofvuil. Inwoners konden tot en met 1 november 2024 één kubieke meter gratis grof huishoudelijk afval naar het Afval-aanbrengpunt brengen. Tot slot verwachten we ten opzichte van de begroting 2024 een lagere onttrekking uit de egalisatievoorziening. Dit resulteert in een nadeel aan de batenkant van 
€ 50.000. Dit heeft een positief effect op de kostendekkendheid. Overige afwijkingen in de baten tellen op tot een voordeel van € 17.000 waaronder vergoedingen voor aanmaningen en dwangbevelen.

Milieu
Het saldo bij het product Milieu na reservemutaties is ten opzichte van 2024 met € 555.000 verbeterd. De lasten zijn met € 3,115 miljoen afgenomen en de baten met € 2,561 miljoen afgenomen.

Lasten (€ 3,115 miljoen voordelig): In 2024 zijn er voor € 3.071.000 meer lasten opgenomen in de begroting voor het Nationaal Isolatie Programma en de aanpak energiearmoede. Dit is inclusief een eigen gemeentelijke bijdrage van € 500.000 voor de aanpak energiearmoede. In 2025 zijn de lasten van € 3.071.000 niet meer nodig. Dit leidt aan de lastenkant tot een voordeel. Verder heeft uw raad bij het vaststellen van het plan van aanpak ‘’Verduurzamen wagenpark Midden-Groningen’’ incidenteel € 93.000 voor het uitvoeren van de pilot met een elektrische vuilniswagen beschikbaar gesteld. Deze middelen hebben we in de begroting 2025 niet meer opgenomen. Dit leidt tot een lastendaling van € 93.000. Overige afwijkingen in de lasten tellen op tot een nadeel van € 49.000.

Baten (€ 2,561 miljoen nadelig): In 2024 zijn er voor € 2.571.000 meer baten opgenomen in de begroting voor het Nationaal Isolatie Programma en de aanpak energie-armoede. In 2025 zijn deze baten niet meer nodig. Dit leidt aan de batenkant tot een nadeel van € 2.571.000. Per saldo is het verschil voor het Nationaal Isolatie Programma en de aanpak energiearmoede budgettair neutraal. Overige afwijkingen in de baten tellen op tot een voordeel van € 10.000   

Begraafplaatsen
Het saldo bij het product Begraafplaatsen na reservemutaties is ten opzichte van 2024 met € 2.000 verbeterd. De lasten zijn met € 99.000 afgenomen en de baten met € 97.000 afgenomen.

Vanwege de geringe afwijking beneden de € 100.000 is dit product niet toegelicht.