2.3 Programma Fysieke leefomgeving

Visie
We willen een prettige omgeving om in te wonen, werken en leven.

Doelstelling
Het programma Fysieke leefomgeving geeft inzicht in ruimtelijke en economische ontwikkelingen voor 2025 en verder. Wij willen dat ook volgende generaties fijn kunnen wonen, werken en ontspannen in onze mooie gemeente. Daarom houden we in onze beslissingen rekening met de gevolgen op de omgeving.

Wij willen samen met onze inwoners de juiste keuzes maken voor de invulling van de beschikbare ruimte. Hiervoor geeft de onze Omgevingsvisie richting, grenzen en voorwaarden. De komende jaren zetten we ons in om de mogelijkheden voor wonen af te stemmen op behoeften van onze inwoners. Wij zijn aan de slag met de bestuursopdracht thema Wonen uit het raadswerkprogramma en hebben de woonvisie vernieuwd. We ondersteunen onze inwoners zo goed als mogelijk bij de energietransitie en van het aardgas afgaan. Wij helpen huurders en huiseigenaren bij het verduurzamen van hun woning en het verlagen van hun energierekening. Dat doen wij in samenwerking met de woningcorporaties. We zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor de woonomgeving. Een goede woonomgeving is goed bereikbaar. En er zijn geen gevaarlijke situaties in het verkeer. 

Voor de economie is ook ruimte nodig. We hebben een visie voor onze bedrijventerreinen en gaan een uitvoeringsprogramma opstellen. Daarnaast stellen we een economische agenda op om zo onder meer goed aan te kunnen sluiten op de veranderende economie als gevolg van verschillende transities én de regionale economische structuurversterking vanuit Nij Begun. Om winkelcentra aantrekkelijk te houden, willen we zo goed mogelijk voorkomen dat er panden in de winkelcentra leeg staan. Dit doen we door nieuwe winkels zoveel mogelijk alleen in de winkelcentra toe te staan. De landbouw is een belangrijke sector, die voor een groot deel bepaalt hoe ons buitengebied eruitziet. We vinden dat er voor boeren duidelijkheid voor de langere termijn moet zijn, met een goede toekomst. We gaan een landbouwagenda maken. We gaan ons de komende jaren inzetten voor een gezonde recreatiesector, waar veel toeristen en onze eigen inwoners willen doorbrengen. We gaan door met de uitvoering van de visie Vrijetijdseconomie.

Het programma Fysieke leefomgeving bestaat uit de volgende onderdelen:
2.3.1 Ruimtelijke ontwikkeling en kwaliteit
2.3.2 Wonen
2.3.3 Werken
2.3.4 Energie en Duurzaamheid

 

Wij vinden het belangrijk dat onze leefomgeving van goede kwaliteit is. Wij willen dat onze inwoners goed kunnen wonen, leven en werken. In deze paragraaf beschrijven we de activiteiten en projecten die een bijdrage leveren aan de het op orde brengen en houden van de ruimtelijke kwaliteit van onze leefomgeving. 

Wij werken aan:

• Een aantrekkelijke en leefbare gemeente. Iedereen kan hier goed wonen, leven, ondernemen en werken. Dit versterkt de brede welvaart.
• Goed wonen in Midden-Groningen. Wij willen dat er voldoende woningen zijn. Wij spannen ons in voor nieuwbouw van huizen. Ook werken wij aan het verbeteren van bestaande woningen. Wij willen dat onze inwoners een goede en betaalbare plek hebben om te wonen. Goed wonen gaat ook over een fijne woonomgeving, over zorg en over groen.  Wij werken verder aan de uitvoering van de bestuursopdracht thema Wonen.
• Een sterkere economie van onze gemeente. Dit betekent dat er voldoende plekken voor bedrijven moeten zijn. Ook moeten die plekken geschikt zijn voor de toekomst. Wij willen aantrekkelijk zijn voor bedrijven en ondernemers.
• Een goed bereikbare en verkeersveilige gemeente voor alle verkeersdeelnemers. We zetten in op duurzame mobiliteit. Dat betekent dat wij zoveel mogelijk stimuleren om met het openbaar vervoer of op de fiets te gaan in plaats van met de auto. Het verkeerssysteem vormt in de volle breedte geen belemmering om je vrij te kunnen verplaatsen. Het verkeerssysteem is ook toegankelijk zodat iedereen de mogelijkheid heeft om zich te kunnen verplaatsen. Oftewel mobiliteit is binnen ieders bereik. 

Er wordt veel gesproken over het gebruik van de ruimte. Er is in Nederland veel behoefte aan ruimte, maar onze ruimte is beperkt. Daarom moeten we hier slim mee omgaan. We zoeken een goede balans tussen beschermen en benutten.

Woningmarkt Midden-Groningen

Veel mensen zijn op zoek naar een huis of bouwgrond.  Tussen 2023 en 2030 moeten er ongeveer 1.250 huizen in Midden-Groningen bijkomen. Ongeveer de helft in de dorpen en de andere helft in Hoogezand en Sappemeer. In 2023 en 2024 zijn er ruim 400 woningen bijgekomen. In paragraaf 2.3.2 wordt nader ingegaan op het aspect Wonen.

Bedrijventerreinen

In Midden-Groningen zijn veel bedrijven. Het is belangrijk dat bedrijven een plek kunnen vinden in onze gemeente. Dat gebeurt in de dorpen en op bedrijventerreinen in Hoogezand, Sappemeer, Siddeburen en Zuidbroek. Een deel van die terreinen is verouderd. Die moeten daarom worden vernieuwd en bijvoorbeeld energiezuiniger worden gemaakt. Daarnaast zijn er bijna geen kavels meer beschikbaar op de bedrijventerreinen. Daarom is het ook nodig dat er nieuwe bedrijventerreinen bij komen. Zo kan de werkgelegenheid blijven groeien. 

Mobiliteit

Het wordt steeds belangrijker om duurzaam te reizen. In heel Nederland wordt steeds meer ingezet op het STOMP-principe: stappen, trappen, openbaar vervoer, 'mobility as a service', personenauto. Hierbij wordt eerst ingezet op wandelen, dan fietsen, vervolgens openbaar vervoer, dan 'mobility as a service' (bijvoorbeeld verschillende vormen van deelmobiliteit) en als laatste op de personenauto. 
Dit is niet alleen belangrijk voor het milieu en de gezondheid, maar verhoogt ook de leefbaarheid. 

Nij Begun

In 2023 is als antwoord van het Kabinet op de aardbevingsproblematiek in de provincie Groningen Nij Begun aangeboden aan Groningen. Het betreft een pakket van 50 maatregelen gekoppeld aan middelen voor betere schadeafhandeling, gelijktijdig versterken en verduurzamen van woningen, en het opstellen van een sociale en economische agenda die leidt tot het vergroten van de brede welvaart van de inwoners van Groningen. 

Opgenomen in Nij Begun zijn een aantal Masterplannen, waarmee de provincie Groningen een eerste voorzet heeft gedaan om de middelen te bestemmen. Eén daarvan is het Masterplan Regiocentra. De provincie Groningen kenmerkt zich door een sterke stad met internationale aantrekkingskracht, een reeks belangrijke regiocentra (waaronder Hoogezand inclusief Sappemeer) en levendige dorpen. Juist die regionale centra staan onder druk. Ruimtelijke, sociale en economische problemen concentreren zich vaak hier. Om hun belangrijke rol te behouden hebben deze regionale centra nieuwe ambities en perspectief nodig. Dat vraagt om integraal investeren in brede welvaart: in economische vitaliteit, leefbaarheid en ruimtelijke en sociale kwaliteit.

NOVEX

Het Rijk heeft in 2022 landelijk 16 regio’s aangewezen. In die gebieden spelen verschillende en complexe opgaven tegelijk en is betrokkenheid van de rijksoverheid nodig om tot oplossing te komen. Dit zijn de zogenaamde NOVEX-gebieden. NOVEX staat voor Nationale Omgevingsvisie Executiekracht. Er liggen drie NOVEX-gebieden in de provincie Groningen en alle drie zijn voor ons van belang. Het gaat om het gebied van de vier aardbevingsgemeenten (Eemsdelta, Groningen, Hogeland en Midden-Groningen), om het gebied van de Regio Groningen Assen (RGA) en het gebied waar het traject van de Lelylijn en de Nedersaksenlijn gepland is. De status van NOVEX-gebied betekent voor een regio dat er rechtstreekse betrokkenheid van het Rijk is om de problematiek langjarig aan te pakken. 

Vanuit NOVEX-gebied RGA zijn wij betrokken en wordt er gewerkt aan een uitvoeringsagenda voor het ontwikkelperspectief van het gebied. Inmiddels zijn wij ook betrokken bij de ontwikkelingen rondom NOVEX-gebied Lely/Nedersaksenlijn. Daarnaast zijn er voor het gebied van de vier aardbevingsgemeenten (NOVEX-gebied Groningen) voorbereidingen gemaakt om te komen tot een ontwikkelperspectief voor dit gebied. Vanwege de kansen en mogelijke koppelingen met middelen van Nij Begun, doen wij sinds 2024 formeel mee aan dit proces.

De gemeente heeft de ambitie om een aantrekkelijke en leefbare gemeente te zijn. Deze ambitie volgen wij aan de hand van de Leefbaarometer op wijkniveau. De Leefbaarometer is een monitor- en signaleringsinstrument van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties  waarmee een inschatting wordt gegeven van de leefbaarheid in Nederland. Dat is gedaan aan de hand van een groot aantal kenmerken van de woonomgeving, zoals type voorzieningen, lokale geluidsbelasting en onveiligheid. De Leefbaarometer geeft een indruk van waar het naar verwachting goed of slecht is gesteld met de leefbaarheid (signalering) en hoe die leefbaarheid zich ontwikkelt (monitoring).  De Leefbaarometer wordt iedere twee jaar geactualiseerd.

Wijk	Leefbaarheidssituatie
	2002	2008	2012	2014	2016	2018	2020	2022
Foxham en Hoogezand-Noord	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	5 Voldoende
Hoogezand-Zuid	4 Zwak	4 Zwak	4 Zwak	4 Zwak	4 Zwak	4 Zwak	4 Zwak	5 Voldoende
Kalkwijk	7 Goed	7 Goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed
Sappemeer	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	7 goed
Kiel-Windeweer	9 Uitstekend	9 Uitstekend	9 Uitstekend	9 Uitstekend	9 Uitstekend	8 Zeer goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed
Kropswolde	8 Zeer goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed	9 Uitstekend	9 Uitstekend	9 Uitstekend	9 Uitstekend	8 Zeer goed
Foxhol	4 Zwak	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	5 Voldoende
Westerbroek en Waterhuizen	7 Goed	7 Goed	7 Goed	7 Goed	8 Zeer goed	7 Goed	7 Goed	8 Zeer goed
Harkstede, Scharmer en Woudbloem	7 Goed	7 Goed	7 Goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed
Kolham	7 Goed	7 Goed	7 Goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed	7 Goed	7 Goed
Froombosch	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	7 Goed	8 Zeer goed	7 Goed	7 Goed	7 Goed
Slochteren	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	7 Goed	7 Goed	7 Goed	6 Ruim voldoende	7 Goed
Schildwolde	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	7 Goed	7 Goed	7 Goed	7 Goed	7 Goed
Hellum	7 Goed	7 Goed	7 Goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed
Siddeburen	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	7 Goed	7 Goed	7 Goed	7 Goed	7 Goed
Eemskanaal-Zuid	7 Goed	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	7 Goed	7 Goed	7 Goed	7 Goed	6 Ruim voldoende
Tjuchem en Steendam	7 Goed	7 Goed	7 Goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed
Muntendam	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende
Noordbroek	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	7 Goed	6 Ruim voldoende	7 Goed	7 Goed	7 Goed
Zuidbroek	7 Goed	7 Goed	7 Goed	7 Goed	7 Goed	8 Zeer goed	8 Zeer goed	7 Goed
Meeden	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	6 Ruim voldoende	7 Goed	7 Goed	7 Goed	7 Goed	7 Goed

Er is veel aandacht voor wonen.  Landelijk, maar ook in onze gemeente is er een tekort aan woningen.    De landelijke overheid wil meer invloed (regie) op de woningmarkt. Daarom is er een Nationale Woon - en Bouwagenda gemaakt.  Ook wij hebben veel aandacht voor wonen. Tussen 2023 en 2030 moeten er ongeveer 1.250 woningen bijkomen in Midden-Groningen. Dit komt naar voren uit het gemeentelijk woningmarktonderzoek uit 2022.  In 2023 hebben wij, samen met de andere gemeenten uit de Regio Groningen Assen, de provincies Groningen en Drenthe en de Minister, een woondeal ondertekend. Hierin staan afspraken over nieuwbouw van woningen. Deze afspraken gaan over aantallen.  Ook staan er afspraken in over betaalbaar bouwen. Het gaat dan over sociale huurwoningen en betaalbare koopwoningen. 

In onze nieuwe woonvisie 'Woonvisie Midden-Groningen 2024-2030: met focus vooruit' staat wat wij de komende jaren willen bereiken. De woonvisie gaat over nieuwbouw van woningen. Ook de bestaande woningvoorraad krijgt aandacht. We geven aan wat wij willen bereiken voor onze doelgroepen: mensen die aangewezen zijn op een sociale huurwoning, starters en ouderen. We noemen ook onze inzet voor goed wonen in de dorpen en het stedelijk gebied van Hoogezand en Sappemeer. Tot slot geeft de woonvisie een inkijk in de woonbehoefte van bijzondere groepen.  

De woonvisie geeft aan wat wij willen bereiken. Bij de woonvisie hoort een uitvoeringsagenda. Hierin staat wat wij precies gaan doen: wat wij zelf of samen met anderen doen en wanneer. Wij werken de uitvoeringsagenda elk jaar bij. 

Midden-Groningen is een gemeente waar het goed wonen, werken en leven is. Het is een gemeente met een eigen karakter: een stedelijk gebied en netwerken van dorpen. Dit karakter maakt dat mensen in de gemeente blijven wonen of ernaartoe verhuizen. Met het woonbeleid willen wij bijdragen aan een goede toekomst: voldoende woningen, woningen die aansluiten bij de vraag en die toekomstbestendig zijn.  Dat betekent dat woningen energiezuinig zijn. Dit betekent ook inzetten op woningen waar je tot op hoge leeftijd zelfstandig kunt wonen. Ook wanneer er lichte zorg nodig is. 

Algemeen

Er moeten veel woningen bij komen. In Nederland, maar ook in Midden-Groningen. Nieuwbouw van woningen vraagt veel voorbereiding en dat kost tijd. Er zijn regels en procedures.  Er zijn verschillende belangen en ambities. Ook de problemen rond stikstof, het te volle elektriciteitsnet en het gebrek aan bouwmaterialen hebben invloed op de snelheid waarmee woningen gebouwd kunnen worden.   

Trends in het landelijk beleid

De landelijke overheid wil meer invloed op de woningmarkt.  De Nationale Woon- en Bouwagenda is hiervoor de basis.  De beschikbaarheid, de betaalbaarheid en de kwaliteit van het aanbod van woningen moet beter. Tussen 2022 en 2030 moeten er in Nederland ruim 900.000 woningen bij komen.  Van de nieuwe woningen moet 67% betaalbare huur- en koopwoningen zijn. Minsten 30% van de nieuwbouw moeten sociale huurwoningen zijn.  In de zogenoemde woondeals heeft de landelijke overheid afspraken gemaakt met gemeenten en provincies. 

De Wet Versterking Regie op de Volkshuisvesting (WVRV) gaat de wettelijke basis bieden. Met deze wet krijgen de landelijke overheid, provincies en gemeenten meer mogelijkheden om woningbouw invloed te hebben op de woningbouw. Het gaat dan over hoeveel woningen er gebouwd worden en waar die woningen moeten komen. Ook moet de wet helpen bij het bouwen van genoeg betaalbare woningen.  Andere belangrijke punten uit de wet zijn: maatregelen om te zorgen dat er sneller gebouwd kan worden; voorrang voor kwetsbare groepen voor sociale huurwoningen; goede afspraken tussen gemeenten over kwetsbare groepen.  

De wet ligt bij de Tweede Kamer en is nog niet vastgesteld (juli 2024). 

Koploperregio Groningen

De Groninger gemeenten en de provincie hebben een onderzoek uit laten voeren. Dit onderzoek ging over wonen en zorg.  De bevolking wordt ouder.  Dit is van invloed op de vraag naar woningen. Er moeten meer geschikte huizen komen voor ouderen die zorg nodig hebben.  Er zijn ook andere groepen die begeleiding nodig hebben bij het wonen. Ook voor deze groepen moeten er geschikte woonplekken zijn. Er is nu een goed beeld van wat nodig is.  Dit beeld is er ook op het niveau van gemeenten.  De resultaten van het onderzoek gebruiken wij bij het maken van onze woonzorgvisie. Wij moeten, net als alle gemeenten, op 1 januari 2026 een woonzorgvisie hebben. 

Bestuursopdracht gemeenteraad

Wij hebben van de raad een opdracht gekregen voor het thema wonen. De opdracht gaat over: versnellen; kwaliteit van de woningvoorraad; beschikbaarheid & doorstroming; integrale aanpak; toekomstgericht; betaalbaar; juiste doelgroepen; participatie.

Woningbouwopgave Midden-Groningen

In Midden-Groningen zijn meer woningen nodig: circa 1.250 tussen 2023 en 2030.  De gemeente heeft in 2022 samen met Lefier, Groninger Huis, Woonzorg Nederland en hun huurdersorganisaties een woningmarktonderzoek gehouden. Uit dit onderzoek komt naar voren dat:

• Overal in de gemeente ruimte is voor nieuwe woningen. In de dorpen moeten meer huizen worden gebouwd. Ook in het stedelijk gebied van Hoogezand en Sappemeer zijn meer huizen nodig. 
• Tot 2030 zijn er ongeveer 360 extra sociale huurwoningen en ruim 800 extra koopwoningen nodig. Ook zijn er meer duurdere huurwoningen nodig. 
• Jongeren en starters hebben het moeilijk op de woningmarkt. Jongeren die een sociale huurwoning zoeken, doen hier lang over. Ook starters op de koopmarkt hebben moeite met het vinden van een betaalbare koopwoning. 
• In de bestaande woningvoorraad is ook genoeg te doen. Veel woningen moeten energiezuinig gemaakt worden. Dat zijn sociale huurwoningen van Lefier, Groninger Huis en Woonzorg Nederland. Dat zijn ook koopwoningen en particuliere huurwoningen.

De uitkomsten uit het woningmarktonderzoek zijn gebruikt bij het maken van de 'Woonvisie Midden-Groningen 2024-2030: met focus vooruit'. 

Om te kunnen volgen in hoeverre de gemeente op weg is haar woningbouw ambities te realiseren monitoren, wij onze ambities aan de hand van onderstaande indicator. Per indicator staat de actuele waarde opgenomen en staat een streefwaarde opgenomen voor 2030. 

Woningvoorraad (Bron: CBS)	2022	2023	2030
Beginstand woningvoorraad per 1 januari	28.313	28.587	>29.663

Wij hebben veel industrie, maar ook veel landelijk gebied. Wij willen aantrekkelijk zijn voor bedrijven om te ondernemen, zodat inwoners hier goed kunnen werken en wonen. Er zijn mogelijkheden voor sport, winkelen en cultuur en je kunt genieten in het landelijk gebied van landschap en natuur. Wij vinden het belangrijk dat er meer toeristen komen. Dat geeft levendigheid in de dorpen en toeristen geven ook geld uit in onze gemeente. 

Wij vinden het belangrijk dat iedereen mee kan doen, goed kan wonen en werken. Wij willen een economie waar zoveel mogelijk mensen aan het werk zijn. Want met een baan kunnen mensen hun rekeningen betalen en krijgen ze geen geldproblemen. Als je werk hebt, heb je ook meer sociale contacten. En daarmee krijgen mensen een positieve eigenwaarde. Om te zorgen voor voldoende banen in onze gemeente, moeten we goed voor onze bedrijven zorgen. We willen voldoende ruimte voor bedrijven om te zorgen dat bedrijven door kunnen ontwikkelen in onze gemeente. Onze werklocaties moeten aantrekkelijk zijn voor ondernemers, zodat ze in onze gemeente willen blijven. Aantrekkelijke werklocaties voor bedrijven trekt bovendien ook nieuwe bedrijven naar onze gemeente. Met de volgende doelen willen we dat bereiken: 

Wij willen een uitstekende service bieden voor ondernemers en instellingen.
Wij willen een duurzaam perspectief voor de landbouwsector.
Wij willen aantrekkelijke winkelgebieden.
Wij willen een groeiende en vitale vrijetijdssector.

Te weinig personeel 
In 2023 is de Nederlandse economie met 0,1 procent gegroeid. Al in het eerste kwartaal van 2023 zagen we landelijk dat de economie is gestopt met groeien (CBS). In 2024 zet dit door, de economie laat weinig groei zien. Dit komt onder andere doordat we te maken hebben met hogere kosten.  In Midden-Groningen zien we dat bedrijven net zoals in 2022 en 2023 een tekort hebben aan personeel. Er zijn minder werkzoekenden en meer vacatures. Daardoor hebben werkgevers moeite om personeel te vinden. We hebben in onze gemeente vooral veel beroepen in de industrie. Het UWV houdt de spanning op de arbeidsmarkt bij. Volgens het UWV blijft in de arbeidsmarktregio Groningen het tekort aan personeel in alle beroepsgroepen aanhouden. Dit komt niet door economische groei, maar door de vergrijzing van de bevolking. Er zijn meer mensen die de pensioengerechtigde leeftijd bereiken. Daardoor zijn er steeds minder mensen in onze regio beschikbaar voor werk.

Plek voor bedrijven
Er zijn regelmatig bedrijven die contact met ons opnemen over beschikbare bedrijventerreinen om te kunnen bouwen. Niet alleen in onze gemeente, maar in de hele Regio Groningen-Assen (en de rest van Nederland) is er nog vraag naar ruimte. Er is niet genoeg ruimte op onze bedrijventerreinen voor alle bedrijven die een nieuwe plek zoeken. Niet alleen bedrijven hebben ruimte nodig, ook andere ontwikkelingen zijn in onze gemeente op zoek naar ruimte, bijvoorbeeld nieuwe woningen of zonneparken. 

Netcongestie

Netcongestie betekent dat het elektriciteitsnet te vol raakt. Dit levert problemen op voor het bedrijfsleven. Steeds vaker krijgen we te maken met bedrijven die geen grote aansluiting kunnen krijgen, of te maken hebben met lange wachttijden om een aansluiting te krijgen. Hierdoor kunnen bedrijven niet, of met vertraging, uitbreiden of nieuw bouwen. 

Landbouw
Onze gemeente heeft veel boerenbedrijven. De landbouwsector heeft te maken met steeds veranderende en strengere regels voor natuur, klimaat, water en bodem. De Rijksoverheid heeft daar nieuwe plannen voor bekend gemaakt die grote gevolgen hebben voor de toekomst van de landbouw en het landelijk gebied in Nederland. Boeren maken zich zorgen over hun bedrijf en de toekomst. Provincie Groningen heeft de leiding om de plannen van de Rijksoverheid uit te werken. Door landelijke en Europese politieke ontwikkelingen is de koers die wordt gevolgd onduidelijk. Tot nu toe blijft de provincie het proces waarbij ze met boerenbedrijven, inwoners en andere organisaties in gesprek gaan volgen. Met dit proces werkt de provincie de landelijke doelstellingen uit. Midden-Groningen is actief betrokken in het proces. We zien dat er voor meerdere partijen in het landelijk gebied een rol en opgave is.  

De landbouw is steeds in ontwikkeling. De agrarische bedrijven en het onderwijs is innovatief en werkt continu aan verduurzaming van de sector. Ook wordt er steeds meer natuurinclusief gewerkt. Dat betekent dat de boeren met de manier waarop zij in hun bedrijf werken bijdragen aan de natuur en de omgeving. 

Detailhandel
De detailhandel is veel in beweging. Dit heeft verschillende oorzaken. Ten eerste verandert de opbouw van de bevolking. Zo neemt het deel jongeren af en het deel ouderen toe. Tussen deze groepen zitten verschillen in hoeveel geld ze kunnen uitgeven en waaraan ze dit willen doen. Daarnaast kunnen mensen zich steeds makkelijker verplaatsen met bijvoorbeeld de auto, trein of fiets. Dit betekent dat je ook op plekken verder van huis kunt winkelen. Ook hebben mensen in vergelijking met vroeger meer vrije tijd. Mensen hebben meer tijd om te winkelen en doen dit ook.

Verder kopen steeds meer mensen spullen op internet. In 2023 gaven mensen voor meer dan 34,7 miljard euro uit aan producten en diensten op internet. Al deze veranderingen betekenen veel voor winkels in de winkelstraten.  Winkeliers moeten meer moeite doen om klanten naar hun winkel te trekken. Dit kunnen ze doen door bijvoorbeeld een aantrekkelijk aanbod of een goede service. Daarnaast hebben winkeliers te maken met bijvoorbeeld veranderingen in hoeveel en wat mensen kunnen kopen. Ook hebben winkeliers te maken met stijgende kosten voor bijvoorbeeld personeel en energie. 

Recreatie en toerisme
Vakantie en vrije tijd worden voor veel mensen steeds belangrijker. Er wordt steeds meer geld aan uitgegeven.  Nederlanders kiezen weer vaker voor een vakantie in het buitenland, vooral in Europa. Wel worden er vaker korte trips in eigen land gemaakt.  Ook in onze gemeente stijgt het aantal overnachtingen.  Onze bezoekers komen vooral uit Nederland, maar ook steeds vaker uit Duitsland. Er zijn meer actieve ouderen in Nederland. Zij gaan er veel op uit buiten het hoogseizoen. Dit verlengt het seizoen voor onze ondernemers. 

Natuur en landelijke bestemmingen worden steeds populairder.  Mensen zijn op zoek naar bijzondere ervaringen. Er is belangstelling voor bijzondere verblijfsaccommodaties zoals bijvoorbeeld een boomhut of wellness, maar ook voor de unieke verhalen van het gebied en het maken van herinneringen. 

Door technologische vernieuwingen kan een gast sneller, contactloos en op elk gewenst moment geholpen worden. Toepassing van AI (kunstmatige intelligentie) wordt steeds belangrijker in de oriëntatiefase van de bezoeker en bij het inrichten van de bedrijfsvoering door onze ondernemers. 

De effecten van het uitvoeren van de uitvoeringsagenda Vrijetijdseconomie zijn meer bezoekers, meer toeristische overnachtingen en een verhoging van de bestedingen. Uiteindelijk draagt dit bij aan een groei van bedrijven en werkgelegenheid. We zien de volgende indicatoren en streefwaarden voor 2030:

Werkgelegenheid in de vrijetijdssector	2020	2030
Aandeel toeristische banen in onze gemeente t.o.v. totaal aantal banen	0	0
Bedrijvigheid in de vrijetijdssector	2020	2030
Aantal bedrijven in vrijetijdssector	360	450
Overnachtingen	2020	2030
Aantal toeristische overnachtingen	201.000	>250.000

In 2021 heeft de raad een duurzaamheidsvisie vastgesteld. Sinds die tijd werken we aan de uitvoering van deze visie. In de duurzaamheidsvisie hebben we veel aandacht voor de sociale kant van de energietransitie. Armoede is een probleem in onze gemeente en we zien dat dit probleem groter wordt. Veel woningeigenaren hebben op dit moment onvoldoende geld om hun huis te verduurzamen. In wijken met goedkope woningen hebben onze inwoners vaak hoge energierekeningen. Wij hopen dat maatregel 28 en 29 van Nij Begun enig soelaas kunnen bieden; via beide maatregelen komen middelen beschikbaar voor inwoners en corporaties in de provincie Groningen om woningen te isoleren. 

De overgang naar duurzame energievormen vraagt om veel inspanningen van gemeenten. De productie van elektriciteit moet duurzaam zijn en ook de warmte die we gebruiken moet duurzaam zijn geproduceerd. Gemeenten zijn de regisseurs van de warmtetransitie. Plannen voor duurzame elektriciteit en duurzame warmte maken wij samen met onze buurgemeenten en/of in regionaal verband, en vooral ook samen met onze inwoners.

Gemeenten moeten elke 4 jaar een Transitievisie Warmte (TVW) vaststellen. Een TVW beschrijft per wijk welke mogelijkheden er zijn om van het aardgas af te gaan en op andere, meer duurzame wijze, in warmte te voorzien.

Samenwerking op gemeente-overstijgende thema's als energie en klimaat is belangrijk. Een belangrijke overlegstructuur voor duurzaam geproduceerde elektriciteit (en warmte) is de Provinciale Meerjaren Infrastructuur Energie en Klimaat (PMIEK). Hierin zitten de gemeenten, de provincie en de netbeheerders samen aan tafel. Het PMIEK is bedoeld om keuzes op het gebied van ruimte en energie samen te brengen en af te stemmen. Het overvolle elektriciteitsnet is momenteel het belangrijkste onderwerp van de PMIEK. Gemeenten leveren gegevens aan over plannen en ontwikkelingen en Enexis over de voorgenomen uitbreidingen van het elektriciteitsnet. Vervolgens stemmen zij samen af en worden de gevolgen voor de vraag naar elektriciteit bepaald. Op basis van deze gegevens bepalen bestuurders vervolgens welke plannen voorrang krijgen. De PMIEK wordt om de 2 jaar vernieuwd.

De Regionale Energiestrategie (RES), die primair gaat over de productie van duurzame energie op land en de verduurzaming van de gebouwde omgeving en de PMIEK zijn steeds nauwer met elkaar verweven.  Deze samenwerking zal naar verwachting in 2025 nog sterker worden. De RES wordt om de 2 jaar vernieuwd.

Een thema dat de laatste jaren meer in de belangstelling is gekomen, is klimaatadaptatie. Er valt minder regen, maar als het valt, is de neerslag heviger dan voorheen. Hoe passen wij ons aan aan het veranderende klimaat? Samen met de werkregio Groningen-Noord Drenthe werken wij aan de Regionale Uitvoeringsagenda en lokaal aan de Lokale Uitvoeringsagenda Klimaatadaptatie. Hiermee hopen wij in de toekomst de droogte, hitte en wateroverlast beter het hoofd te kunnen bieden.

Tot slot blijft er aandacht voor onze gemeente als voorbeeldrol. Wij willen extra stappen zetten om te verduurzamen. Belangrijke onderwerpen zijn: Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen (MVOI), het verduurzamen van onze gebouwen en het verduurzamen van het wagenpark van de gemeente. 

Duurzame ontwikkeling gaat over een evenwicht tussen mens, milieu en economie. Mondiaal, nationaal, regionaal, en lokaal. We zetten in op een duurzame samenleving, energievoorziening, landschap en klimaat, ondernemen en een duurzame gemeentelijke organisatie. 

Een duurzame samenleving is van ons allen. Werken aan een duurzame ontwikkeling doen we samen met partners, belanghebbenden en in het bijzonder met onze inwoners.

Indicator CO2-uitstoot
Een belangrijke doel in relatie tot duurzame ontwikkeling  is CO2-reductie. In relatie tot dit doel monitoren wij:
- 'de totale bekende CO2-uitstoot (aardgas, elektriciteit, warmte, voertuigbrandstof)'. Bron: RVO, klimaatmonitor.databank.

Duurzaamheid en de energietransitie krijgen steeds meer aandacht. Dit komt omdat het klimaat verandert; dat merkt en ziet iedereen om zich heen. Het Rijk en lokale overheden maken steeds meer plannen om energie te besparen, om minder gas, olie en kolen te gebruiken, en om de gevolgen van klimaatverandering te lijf te gaan. 

En het blijft niet bij plannen. Het aantal elektrische voertuigen groeit snel. Steeds meer huishoudens gebruiken geen aardgas meer, maar gaan elektrisch koken en verwarmen. Dit betekent dat de elektriciteitsvraag groeit en dat er meer, met name duurzame, elektriciteit wordt geproduceerd én getransporteerd over het net. Het elektriciteitsnet kan deze toenemende vraag nu al niet meer aan. Uitbreidingen van het elektriciteitsnet kosten veel tijd; door ruimtelijke en juridische procedures maar er is ook heel veel arbeidskracht voor nodig. Dat betekent dat gemeenten en de netbeheerders moeten overleggen welke projecten voorrang krijgen (woningbouw, industrie?). Dit betekent dat er zowel op bestuurlijk als ambtelijk niveau afstemming gewenst is met alle belanghebbenden zoals buurgemeenten en industrie, etc.

Plannen maken en de uitvoering voorbereiden lukt alleen met draagvlak van de inwoners. Burgers willen meedenken over hun omgeving. En als zij nadelen ervaren van ontwikkelingen, willen zij dat hier ook voordelen tegenover staan. Dit laatste speelt in het bijzonder bij de ontwikkeling van zonneparken en windparken. Bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen die effect hebben op de leefomgeving van onze inwoners, bijvoorbeeld grootschalige batterijenopslag, is er nadrukkelijk aandacht voor draagvlak en dus participatie.

Daarnaast zijn gemeenten, maar ook andere partijen, steeds meer afhankelijk van samenwerking. De energietransitie is een zeer grote opgave. Woningcorporaties, energiecoöperaties, belangenorganisaties, bedrijven, de provincie, lokale overheden et cetera, hebben elkaar nodig om plannen te maken en deze uit te voeren! Jongeren moeten hierbij niet worden vergeten. We werken ten slotte aan hun toekomst.

Een belangrijk aandachtspunt bij de energietransitie zijn tenslotte de kosten. Hoe moet de energietransitie worden gefinancierd? Er komen veel, en steeds meer, subsidies en voordelige leningen beschikbaar voor energiebesparing, isolatie, verduurzaming, et cetera. Echter, hoe bereiken de vele subsidies en financieringsmogelijkheden de Nederlandse burger, en in het bijzonder de inwoners van Midden-Groningen? En hoe kunnen deze subsidies zo effectief mogelijk worden ingezet? Dit is een uitdagende opgave voor de komende jaren en gemeenten moeten hierbij een belangrijke rol vervullen.

De verplichte beleidsindicatoren zijn opgenomen in onderstaande tabel.

Verplichte beleidsindicatoren Economie
Naam Indicator	Eenheid	Peiljaar	M-G	Nederland
Functiemenging	%	2023	45,0%	54,2%
		2022	45,1%	53,8%
		2021	44,6%	53,3%
		2020	43,8%	53,3%
Vestigingen (van bedrijven)	Aantal per 1.000 inwoners in de leeftijd van 15 t/m 64 jaar	2023	147,4	181,8
		2022	140,6	174,1
		2021	135,1	164,9
		2020	126,5	158,1
De gegevens kunnen onderhevig zijn aan verandering en zijn overgenomen van waarstaatjegemeente.nl op peildatum 23-7-2024

Omschrijving	Realisatie 2023	Begroting na wijziging 2024	Begroting 2025	Begroting 2026	Begroting 2027	Begroting 2028
Lasten
Brandweer / Openbare veiligheid	6.073	6.963	7.146	7.382	7.581	7.799
Economische ontwikkeling	12.063	17.904	13.934	11.041	9.863	10.185
Bedrijventerreinen	3.837	1.581	3.077	2.507	378	527
Grondexploitaties	7.170	8.801	16.698	7.755	8.236	5.809
Toerisme	542	484	721	737	670	685
Openbaar vervoer	40	27	28	29	30	31
Totaal Lasten	29.725	35.760	41.605	29.450	26.760	25.037
Baten
Brandweer / Openbare veiligheid	251	272	287	296	305	314
Economische ontwikkeling	6.419	9.849	5.975	3.629	2.667	2.746
Bedrijventerreinen	6.170	2.201	4.276	3.570	675	830
Grondexploitaties	5.290	8.868	17.800	8.387	8.552	5.833
Toerisme	483	307	382	382	382	391
Totaal Baten	18.613	21.497	28.720	16.264	12.581	10.115
Saldo voor bestemming	-11.112	-14.263	-12.885	-13.186	-14.178	-14.922
Stortingen
Economische ontwikkeling	1.613	0	330	580	925	1.300
Bedrijventerreinen	1.450	634	1.193	1.059	291	298
Grondexploitaties	891	290	1.360	797	486	193
Toerisme	8		0	0	0	0
Totaal Stortingen	3.961	924	2.883	2.436	1.702	1.792
Onttrekkingen
Economische ontwikkeling	2.261	2.694	1.274	325	42	42
Grondexploitaties	2.341	159	193	97	98	96
Toerisme	13	73	13	16	16	16
Totaal Onttrekkingen	4.615	2.926	1.481	437	156	154
Totaal mutatie reserves	654	2.002	-1.403	-1.999	-1.546	-1.638
Saldo na bestemming	-10.458	-12.261	-14.287	-15.184	-15.724	-16.560
Bedragen x €1.000

In de financiële toelichting wordt de afwijking verklaard tussen de begroting 2025 en de begroting 2024. Het nadelig saldo van de lasten en baten op het programma Fysieke leefomgeving 2025 is afgenomen met € 1,327 miljoen ten opzichte van de begroting 2024. Het nadelig saldo na mutatie reserves is toegenomen met € 3,421 miljoen. We lichten per product de belangrijkste wijzigingen toe.

Brandweer en openbare veiligheid
Het saldo bij het product Brandweer en openbare veiligheid na reservemutaties is ten opzichte van 2024 met € 167.000 verslechterd. De lasten zijn met € 182.000 toegenomen en de baten zijn met € 15.000 toegenomen.

Lasten (€ 182.000 nadelig): In 2024 heeft uw raad de voorjaarsnota 2024 vastgesteld. Onderdeel hiervan is de deelnemersbijdrage aan de Veiligheidsregio Groningen (VRG). Het verschil tussen de geactualiseerde begroting 2024 en de meerjarenraming 2025-2028 van de VRG laat een afname zien. Ten opzichte van de geactualiseerde begroting 2024 zien we een lastendaling van € 43.000. Verder leidt extra inzet personeel voor veiligheid en toezicht, handhaving en vergunningverlening APV-vergunningen en hogere indexatie voor loonkosten tot een nadeel van € 116.000. Daarnaast leidt, zoals aangegeven bij de ontwikkelingen 2024-2028 in de voorjaarsnota 2024, de bemensing crisisorganisatie tot een lastentoename van € 93.000. De lasten gaan gepaard met de invoering van de hardpiket. Dit geldt ook voor de bijdrage aan Dierentehuis Ter Marse. Ter Marse voert wettelijke verplichtingen uit op het gebied van dierennoodhulp en dierenwelzijn binnen onze gemeentegrenzen. De hogere bijdrage inclusief indexatie leidt tot een lastentoename van € 24.000. Overige afwijkingen in de lasten tellen op tot voordeel van € 8.000. 

Baten (€ 15.000 voordelig): Ten opzichte van de begroting 2024 verwachten we in 2025 € 10.000 meer huurinkomsten en servicekosten onroerende zaken vastgoed te ontvangen. Verder verwachten we meer legesinkomsten uit APV-vergunningen van € 5.000.

Economische ontwikkeling
Het saldo bij het Economische ontwikkelingen na reservemutaties is ten opzichte van 2024 met € 1.655.000 verslechterd. De lasten zijn met € 3.970.000  afgenomen, de baten zijn met € 3.875.000 afgenomen. De onttrekking aan de reserve is met € 1.420.000 afgenomen en de stortingen zijn met € 330.000 toegenomen. 

Lasten (€ 3.970.000 voordelig): Voor de projecten voortvloeiend uit het Volkshuisvestingsfonds en PAW Steendam-Tjuchem  wijken de lasten  in 2025 voordelig met € 5,3 miljoen  af ten opzichte van 2024, dit hangt samen met de baten en reservemutaties. Het nadeel van € 1.330.000 wat ontstaat komt voort uit de door uw raad vastgestelde voorjaarsnota voor het onderdeel economie. De lasten die gepaard gaan met de nieuwe functies vanuit de Omgevingswet, als ook de lasten voortvloeiende uit het investeringsfonds dorpen en wijken en de extra inzet voor VTH zijn hier de grootste afwijkingen binnen. Maar ook de bijdrage die we moeten leveren voor het Masterplan Hoogezand (€ 47.000) valt hieronder.

Baten (€ 3.875.000 nadelig): Voor de projecten voortvloeiend uit het Volkshuisvestingsfonds en PAW Steendam-Tjuchem  wijken de lasten  in 2025 nadelig € 3.891.000  af ten opzichte van 2024. De voordelen bestaan uit extra inkomsten snippergroen € 40.000, een bijdrage vanuit de Provincie Groningen voor het Masterplan Hoogezand € 47.000 en een aantal kleine verschillen,  welke opgeteld een nadeel van €  71.000 omvatten.

Mutaties reserves (€ 1.750.000 nadelig)
Voor  het investeringsfonds dorpen en wijken  is bij de voorjaarsnota door uw raad een structureel oplopende storting in de reserve voorgesteld. Voor 2025 betreft deze storting € 330.000.

Omdat er voor het volkshuisvestingsfonds en  PAW-Steendam-Tjuchem minder lasten worden gemaakt is er ook minder onttrekking voor de reserves voorzien (€ 1.420.000).  Zie ook de baten en lasten binnen dit product.

Bedrijventerreinen 
Het verschil bij product Bedrijventerreinen na reservemutaties is nihil. 
De lasten en baten bij dit product betreft vrijwel geheel de grondexploitatie Rengerspark. De lasten en baten die hiermee verband houden worden in de exploitatie verantwoord en via een tegenboeking (onderhanden werk) naar de balans overgeboekt. Het verschil tussen de begrotingsjaren 2024 en 2025 komt voornamelijk door de verschillen in de faseringen bij de grondexploitaties. 

Voor meer informatie over de grondexploitaties verwijzen wij u naar de paragraaf grondbeleid en de Meerjaren Prognose Grondexploitatie 2024.

Grondexploitaties
Het verschil product grondexploitaties na reservemutaties is nihil.
De lasten en baten die verband houden met grondexploitaties worden in de exploitatie verantwoord en via een tegenboeking (onderhanden werk) naar de balans overgeboekt. Het verschil tussen de begrotingsjaren 2024 en 2025 komt voornamelijk door de verschillen in de faseringen bij de grondexploitaties. 

Voor meer informatie over de grondexploitaties verwijzen wij u naar de paragraaf grondbeleid en de Meerjaren Prognose Grondexploitatie 2024.

Toerisme
Het saldo bij het product toerisme na reservemutaties is ten opzichte van 2024 met € 222.000 verslechterd. De lasten zijn met € 297.000  gestegen en de baten zijn met € 75.000 toegenomen.

Lasten (€ 297.000 nadelig): Vanuit de voorjaarsnota is door uw raad een budget beschikbaar gesteld voor informatievoorziening voor toerisme en recreatie wat in 2025 leidt tot € 50.000 aan kosten. Voor € 69.000  worden er extra salariskosten toegeregend en dit valt samen met kosten die voortvloeien uit de visie en uitvoeringsagenda vrijetijdseconomie voor € 178.000. 

Baten (€ 75.000 voordelig): Ten opzichte van de begroting van 2024 verwachten we in 2025 € 75.000 meer inkomsten vanuit de toeristenbelasting, welke in lijn is met de inkomsten van de afgelopen 2 jaren die hiervoor geint zijn.

Openbaar vervoer
Het verschil ten opzichte van de begroting 2024 is nihil en wordt derhalve niet toegelicht.