2.5 Programma Gevolgen gas- en zoutwinning en lokaal programma NPG

Op basis van het Lokaal Plan van Aanpak 2023 had NCG al opdracht om ook de laatste adressen in het versterkingsprogramma in onze gemeente te beoordelen.  

Op basis van de beschikbare capaciteit en de regionale verdeling ervan is in het Lokaal Plan van Aanpak 2023 aan de NCG opdracht gegeven om 188 adressen tot uitvoering te brengen, waarvoor 288 adressen waren geselecteerd. Dit waren meer adressen dan waarvoor capaciteit beschikbaar was, maar de verwachting was dat een deel van deze adressen op norm zou zijn en dus geen uitvoeringscapaciteit zou vragen. 

We zetten in op een zo spoedig mogelijke afbouw en beëindiging van de gaswinning uit het Groningenveld en een wettelijke verankering daarvan. Eind 2023 kondigde de staatssecretaris aan dat de wet Beëindiging gaswinning Groningen begin 2024 naar de Tweede en Eerste Kamer wordt gestuurd. De staatssecretaris koerst erop dat de wet is aangenomen voor het komend gasjaar dat in gaat op 1 oktober 2024. Wanneer dit het geval is zal de gaswinning per 1 oktober 2024 daadwerkelijk stoppen. Het vaststellingsbesluit voor het huidige gasjaar (2023/2024) bevatte onduidelijkheden en innerlijke tegenstrijdigheden. Om deze reden zijn de regionale overheden eind 2023 in beroep gegaan tegen dit besluit. Een door de regio ingediende voorlopige voorziening is door de Raad van State niet overgenomen. De beroepsprocedure zal begin 2024 plaatsvinden.

Het versterken en/of sloop-nieuwbouw van woningen is meer dan alleen een technische opgave. Het is belangrijk dat dit gebeurt in ruimtelijke en sociale samenhang en met een grote rol voor de inwoners. Hierbij is het van belang dat de ruimtelijke randvoorwaarden passen bij de opgave en indien nodig aangepast worden.  

Batch 1588 wordt uitgevoerd op basis van het convenant dat de gemeenten en het Rijk hierover gesloten hebben. Dit betekent dat de middelen voor versterking (veelal sloop-nieuwbouw) beschikbaar komen voor de eigenaren via een gemeentelijke subsidieverordening. De bedragen per adres worden gebaseerd op een model met eenheidsprijzen (prijslijst). Bij een tekort per adres kunnen gemeenten het gezamenlijke risicofonds aanspreken. 

We geven uitvoering aan het convenant aardbevings- en toekomstbestendige scholenbouw Groningen. Dit convenant combineert het waarborgen van een veilige onderwijsomgeving met het realiseren van ’een sprong voorwaarts’ als het gaat om onderwijs in de gehele regio.

De kosten die we maken als gevolg van de extra werkzaamheden die nodig zijn voor de versterking en de andere gevolgen van de gaswinning moeten niet ten laste komen van onze inwoners. Dit betekent dat ze niet gedekt moeten worden uit de algemene middelen, maar door het Rijk. Hierover hebben het Rijk en gemeenten al jaren geleden afspraken gemaakt (de zogenaamde lumpsum). 

Zoutwinning in het zuiden van onze gemeente veroorzaakt bodemdaling. Dit heeft negatieve gevolgen voor de gebouwen en mensen daarboven. Wij zijn tegen (een uitbreiding van) de zoutwinning. 

In 2023 gaven we verdere uitvoering aan de 21 goedgekeurde projecten. Afgelopen jaar is de inrichting van het terrein voor de Houtstek in Slochteren (vrijwel) afgerond. Dit was het laatste lopende project uit de ‘leefbaarheidsgelden’ (voorloper van Nationaal Programma Groningen). In 2023 werd de tweede fase van project Hoogezand Noord en van project Tijd voor Toekomst goedgekeurd. Na veel inspanningen werd de aanvraag voor uitvoering van het 5% amendement* afgewezen door het bestuur van Nationaal Programma Groningen. Er wordt in overleg met de raadswerkgroep NPGAS gewerkt aan een nieuwe invulling. Daarnaast is gestart met de voorbereiding van de laatste twee nieuwe projecten die nog aangevraagd kunnen worden: Bedrijvig & Leefbaar en Versterking Landschap & Natuur. Vanwege beperkte capaciteit en beschikbaarheid van mensen, kost dit meer tijd dan eerder verwacht. In de tabel hierna volgt een overzicht van behaalde resultaten en eventuele afwijkingen in de lopende projecten in 2023. Een toelichting op de projecten vindt u op deze website. 

* Het 5% amendement is bij vaststelling van het lokaal programmaplan door uw raad aangenomen met de bedoeling om 5% van het beschikbare geld te gebruiken om betrokkenheid van inwoners bij het lokaal programma te vergroten. 

De uitvoering van de projecten draagt bij aan de doelen van het collegeprogramma*. Eén van de activiteiten uit het collegeprogramma is inzet op behoud van het 3e kwart** en het beschikbaar stellen van het 4e kwart voor lokale, aanraakbare projecten. In 2022 is regionaal besloten dat het vierde kwart van het trekkingsrecht niet beschikbaar komt voor de lokale plannen van gemeenten. Mede dankzij onze motie is ‘het derde kwart’ gegarandeerd beschikbaar voor gemeenten. 

*Een overzicht van de raakvlakken en kansen per ambitie is opgenomen in de programmabegroting 2023.
** Bij de start van Nationaal Programma Groningen is een voorlopige verdeling van het geld afgesproken: het ‘trekkingsrecht’. Dit werd per gemeente verdeeld in vier kwarten waarbij de gemeenten direct aanvragen konden doen uit de eerste helft van het geld. Met de zekerstelling van het derde kwart is voor onze gemeente maximaal € 71,25 miljoen gereserveerd voor projectaanvragen.

Eind 2022 heeft uw raad ingestemd met een aanpassing van het programmaplan. In 2023 waren er nieuwe ontwikkelingen die invloed hebben of kunnen krijgen op ons programmaplan:

• De aanvraag voor het 5% amendement is definitief afgewezen.
• We ontvangen een inflatiecorrectie boven op het geld dat gereserveerd is voor onze gemeente.
• Er wordt geen vervolgfase van het project Toekomstbestendig Cultureel Erfgoed aangevraagd. Hiermee valt er trekkingsrecht vrij. 
• De kabinetsreactie op de parlementaire enquête aardgaswinning: ‘Nij Begun’. De maatregelen kunnen invloed hebben op of gedeeltelijk overlappen met onze lopende projecten.

Het programmaplan wordt opnieuw aangepast wanneer er meer duidelijkheid is over de maatregelen. 

In 2023 hebben inwoners inhoud gegeven aan het programma. De manier waarop we dat doen is altijd maatwerk per project. Zo werd participatie heel zichtbaar binnen het project Dorps- en wijkplannen. Inmiddels gingen al honderden inwoners zelf aan de slag met het maken van een plan voor hun dorp of wijk. Een ander voorbeeld is het project Jongeren pitchen cultuurprojecten waar jongeren zelf invulling geven aan culturele initiatieven. En veel van de projecten die we samen met Kwartier Zorg & Welzijn uitvoeren, zijn erop gericht om inwoners zelf weer regie op hun leven te geven. Dit doen we met ervaringsdeskundigen die dezelfde taal spreken als de inwoners. Of binnen Moeders van Midden-Groningen met studenten die juist géén ervaring als moeder hebben. Ze weten het niet beter dan de moeder, maar bedenken oplossingen samen met de ouders.

“ Wil je succesvol zijn dan moet je het toch echt met elkaar doen als samenleving. De overheid alleen gaat het niet redden. Je moet meer zélf doen, met steun van de overheid. Ik zeg altijd: samenleven is een heel mooi woord, maar is ook een werkwoord. 
citaat uit interview met burgemeester Hoogendoorn in de Regiokrant

We willen laten zien wat we doen. Want zo wordt duidelijk dat Nationaal Programma Groningen echt iets betekent voor de toekomst van onze inwoners. Daarom hebben we de verhalen van inwoners verteld in een serie van artikelen in de Regiokrant. En we gingen naar de dorpen toe met drie stamppotbijeenkomsten waar we tijdens het eten vertelden over de projecten. Op Valentijnsdag stonden we bij het Aletta Jacobscollege waar de jongeren in de rij stonden voor een ‘Hart voor Midden-Groningen’ foto en praatje over de projecten die iets voor hen kunnen betekenen. Met een onlinecampagne hebben we gericht gewerkt aan naamsbekendheid onder verschillende doelgroepen. 

We willen weten of de uitvoering van de projecten daadwerkelijk bijdraagt aan de Brede Welvaart. Daarom wordt dit jaarlijks onderzocht in opdracht van het regionaal NPG-bestuur. In 2023 is dit voor de vierde keer gemeten. De resultaten zijn gedeeld met uw raad. Ook zijn er voor ieder project resultaten en indicatoren afgesproken. Twee keer per jaar meten we hoe we ervoor staan. Het overzicht in de tabel onder doelstelling A is een samenvatting hiervan. 

We werken veel samen met de andere Groninger gemeenten en de provincie. Met Nij Begun garandeert het kabinet onze regio voor 30 jaar lang geld voor de aanpak van sociale en economische problematiek. Die tijd is nodig om problemen te doorbreken die van generatie op generatie zijn doorgegeven. Regionaal werken we goed samen om te komen tot een sociale en economische agenda voor besteding van het geld met ruimte voor lokale accenten. We hopen hiermee een aantal NPG-projecten langdurig te kunnen voortzetten of om te zetten naar bestaand beleid.

Ook tussen onze eigen projecten ontstaat er steeds meer verbinding. Zo is er een plan gemaakt om de herstructurering van Hoogezand Noord te verbinden met uitdagingen en kansen in deze wijk vanuit het sociaal domein. We maken niet alleen de woning klaar voor de toekomst, maar we doen ook wat er nodig is om de bewoner ervan een betere toekomst te bieden.

“We proberen steeds meer projecten met elkaar te verbinden. Zo is bijvoorbeeld het project ‘Verbeteren veiligheid Midden-Groningen’, gericht op de wijken waar de grootste problematiek zichtbaar is. Dat je daar samenwerkt met elkaar: de wijkagenten, de BOA’s, de jongerenwerkers, de sportcoaches, de bewoners en de buurtorganisaties. De veiligheidsregisseur bevordert de samenwerking. Het lijkt misschien dat alle projecten los van elkaar staan, maar er zit een rode draad doorheen. En dat is proberen mensen zo positief mogelijk te benaderen. En de kans te bieden om zichzelf positief te ontwikkelen en ze daarbij waar mogelijk te ondersteunen.”
citaat uit interview met burgemeester Hoogendoorn in de Regiokrant

Bij de start van het programma is ervoor gekozen de opgaven in de gemeente leidend te laten zijn. Dus: eerst de opgaven, dan het geld en niet andersom. Dat geldt ook voor het onderzoeken van kansen voor extra financiering: we werken aan een opgave en binnen de opgave zoeken we naar (co)financiering. In 2023 is een overzicht gemaakt van cofinanciering in de NPG-projecten. Op dit moment is er bijna € 15 miljoen euro aan cofinanciering beschikbaar gekomen. Dit is 28% bovenop het tot nu toe beschikbaar gestelde NPG-geld. Daarbij hebben we ook uitgezocht wat het NPG-geld onze gemeente gebracht heeft aan kansen en middelen die zonder NPG niet beschikbaar of haalbaar geweest waren voor Midden-Groningen. Denk bijvoorbeeld aan inzet van NPG-geld als cofinanciering voor de aanvraag van Rijksmiddelen, subsidies of fondsen (bijvoorbeeld het Volkshuisvestingsfonds). Of private investeringen als gevolg van een NPG-project en succesvolle NPG-projecten die uit niet-gemeentelijke middelen een vervolg krijgen. Het totaalbedrag van deze uitgelokte investeringen en koppelkansen is op dit moment ruim € 98 miljoen. Dat is nog eens 187% bovenop het tot nu toe beschikbaar gestelde NPG-geld.

In 2023 zijn ook de kansen voor een revolverende* inzet van NPG-geld verder onderzocht. Dit heeft geleid tot een overzicht van kansen en mogelijke verdienmodellen binnen de projecten. Een voorbeeld is project IJsberg, waarin schuldeisers meeprofiteren van de hulp bij het oplossen van schulden. Dit ‘verdienmodel’ zou omgezet kunnen worden in een bijdrage vanuit de schuldeisers aan de financiering van de aanpak. In de praktijk blijkt het ingewikkeld om op het schaalniveau en binnen de looptijd van onze lokale projecten afspraken te maken met grote partijen. Vaak werkt het sneller en beter om aan te sluiten bij bestaande regelingen en fondsen. De verkenning heeft een overzicht van deze bestaande mogelijkheden en samenwerkingskansen opgeleverd. Dit wordt vanuit de projecten verder opgepakt.

*Bij revolverend financieren wordt gezocht naar manieren om het beschikbare geld meerdere malen in te kunnen zetten. Bijvoorbeeld in de vorm van een lening of door de toegevoegde waarde of besparing door een project te vertalen in een bijdrage. Het doel hiervan is vergroting van de maatschappelijke impact van NPG en een langdurige en structurele inzet in plaats van een eenmalige impuls.  

We willen dat de projecten vanuit het Nationaal Programma niet stoppen nadat het geld op is. Veel van de projecten hebben niet alleen een inhoudelijk resultaat, maar ook een beoogd en langdurig resultaat in de vorm van een vernieuwende werkwijze of nieuwe vormen van samenwerking. Soms heeft het project de vorm van een proef, waarbij het resultaat na een positieve evaluatie moet worden ingevoerd in de gewone organisatie. In 2023 zijn binnen alle projecten afspraken gemaakt over en acties in gang gezet voor de borging van het project.