1 . Algemeen

In deze leeswijzer leiden wij u stapsgewijs door de verschillende onderdelen van de programmabegroting.

Deel 1 – Algemeen
Het college beschrijft in de Inleiding kort de uitgangspunten, ambities en uitdagingen in deze collegeperiode. Vervolgens presenteren wij de Begroting in één oogopslag. Daarna volgen de samenstellingen van college en raad. Na deze algemene inleiding is de begroting ingedeeld in drie onderdelen: de programma’s, de paragrafen en de uiteenzetting van de financiële positie.

Deel 2 – Programma’s
Onze begroting kent zes programma’s. Hierin zijn onze ambities, doelen en acties opgenomen. Per programma zijn de doelen voor het komende jaar beschreven (wat willen we bereiken?) en de wijze waarop we deze willen bereiken (wat gaan we daarvoor doen?). De kosten en opbrengsten per programma zijn apart te volgen in het financieel overzicht. De presentatie van de cijfers is per product (wat gaat het kosten?). In de tabellen zijn de financiën per product meerjarig in beeld gebracht. Uw raad autoriseert de baten en lasten echter op een hoger abstractieniveau, namelijk het programmaniveau. U doet dit voor het jaar 2023. De budgetten die we vanaf 2024 - 2026 verwachten nodig te hebben, autoriseert uw raad nog niet.  Het meerjarenbeeld is echter wel belangrijk. We zijn namelijk verplicht om  het financiële verloop voor de komende jaren weer te geven. Het geeft aan of we niet alleen in 2023, maar ook in de jaren daarna onze taken kunnen betalen.  Afwijkingen tussen de budgetten voor 2023 ten opzichte van de begroting 2022, die groter zijn dan € 100.000, lichten we expliciet toe. Bij deze grotere verschillen verklaren we waarom er meer of minder geld nodig is voor de uitvoering van onze taken.

Deel 3 – Paragrafen
Hier vindt u de paragrafen die het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV) verplicht voorschrijft, namelijk: Bedrijfsvoering, Lokale heffingen, Weerstandsvermogen en Risicobeheersing, Onderhoud kapitaalgoederen, Financiering, Verbonden partijen en Grondbeleid. Daarnaast vindt u hier de paragrafen Bestuur en Taakstelling. Voor de toezichthouder, de provincie, is deze informatie van belang om de financiële positie van de gemeente te kunnen beoordelen. Daarnaast biedt het uiteraard ook veel inzicht aan uw raad.

Deel 4 – Uiteenzetting financiële positie
In dit deel vindt u informatie over de  baten en lasten per taakveld, het verloop van de reserves & voorzieningen, de balans, het EMU-saldo, de investeringen, incidentele baten en lasten en financiële kengetallen,. Tevens vindt u hier een totaaloverzicht van de baten en lasten en het subsidieregister. Naast de informatie vanuit de paragrafen geeft de financiële begroting, op hoofdlijn, inzicht in de ontwikkeling van de financiële positie van de gemeente.

Voor u ligt de begroting 2023-2026. Het is de eerste begroting langs de lijnen van ons collegeakkoord “Samen aan de slag”. Samen met uw raad willen we de komende jaren de ambities voor onze gemeente verder concretiseren en realiseren. Het raadswerkprogramma is daar een belangrijk instrument voor.

De begroting 2023 is tot stand gekomen in een uitdagende periode. We worden geconfronteerd met mondiale en nationale ontwikkelingen, die ook lokaal invloed hebben. We merken dat we flexibel en wendbaar moeten zijn om hierop in te kunnen spelen. U kunt hierbij denken aan de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne en onze inzet om een steentje bij te dragen aan een oplossing voor de landelijke asielcrisis. Dit wordt ook van ons gevraagd op het gebied van de Jeugdzorg, goede en betaalbare woningen, de stikstofproblematiek én de torenhoge inflatie en energieprijzen. Deze ontwikkelingen hebben ook invloed op onze inwoners. We beseffen dat dit tot gevoelens van onzekerheid en stress kan leiden. Steeds meer mensen komen lastig rond en maken zich zorgen over de toekomst. Hoewel we niet alle effecten en gevolgen (direct) kunnen oplossen of wegnemen, helpen we waar mogelijk. In onze aanpak staat de inwoner immers centraal. 

Naast de opgaven die voortkomen uit mondiale en landelijke ontwikkelingen hebben we ook te maken met onze eigen regionale uitdagingen. Het gaat hierbij onder andere om de versterkingsopgave, die samenhangt met de jarenlange gaswinning in ons gebied. Met het Nationaal Programma Groningen (NPG) investeren we in sociale duurzaamheid en fysieke leefbaarheid. We zijn afhankelijk van de voortzetting van NPG-gelden van het Rijk om de kosten die we hiervoor maken te dekken. We maken ons hard om deze middelen te behouden. Daarnaast willen we invulling geven aan de verduurzaming zonder dat dit ten koste gaat van de leefbaarheid voor onze inwoners. We gaan dan ook de opgaven bijstellen op het gebied van wind- en zonneparken op landbouwgronden. Samen met de inwoners gaan we plannen uitwerken en ze begeleiden bij het verduurzamen van hun woningen. Daarbij snijdt het mes aan twee kanten; we leveren met elkaar een bijdrage aan de gewenste verduurzaming en beteugelen de energielasten zonder dat de leefomgeving onder druk komt te staan. Er is hierbij ook een sterke relatie met de € 1 miljoen die we de komende jaren beschikbaar stellen voor verduurzaming, dienstverlening en participatie. 

De directe leefomgeving geven we de komende jaren een impuls door extra te investeren in het openbaar groen en de openbare ruimte. In lijn met ons collegeakkoord stellen we hiervoor jaarlijks € 2 miljoen beschikbaar. We werken de besteding voor groen en wegen nader uit in beleidsplannen. Deze plannen worden begin volgend jaar aan uw raad voorgelegd. Deze plannen dragen bij aan een schone en fijne leefomgeving en bepalen mede het welzijn van onze inwoners. Een fijne leefomgeving staat voor ons ook synoniem met een veilige leefomgeving. In lijn met de kadernota ondermijnende criminaliteit is dit een thema waar we de komende jaren fors op inzetten om criminaliteit te voorkomen én te bestrijden.  

Voor het welzijn van onze inwoners is soms wat extra’s nodig. Het bieden van de juiste begeleiding, door bijvoorbeeld budgetbeheer of het wegnemen van barrières om aan het werk te gaan. De Gemeentelijke Kredietbank en BWRI, dat uitvoering geeft aan Beschut Werk, spelen hierbij een belangrijke rol. In het beleidsplan van de Gemeentelijke Kredietbank, dat de komende periode aan uw raad wordt voorgelegd, geven we concreet invulling aan de wijze waarop wij onze inwoners hierin willen ondersteunen. Daarnaast creëren we extra beschutte werkplekken om de bestaande wachtlijst weg te werken. Hierdoor zitten inwoners met een indicatie beschut werk niet noodgedwongen thuis, maar kunnen volwaardig meedoen in de samenleving. Ook het beleidsplan in het kader van participatie wordt in de nabije toekomst aan uw raad voorgelegd.

Verder blijven we ons inzetten voor een goed toekomstperspectief voor onze jeugd. Toegankelijk goed onderwijs in toekomstbestendige scholen vormt hiervoor de basis. Daarnaast bieden we onze kwetsbare jeugd extra ondersteuning. De afgelopen jaren is gebleken dat het voor onze gemeente een grote uitdaging is om de benodigde hulp te bieden binnen de financiële kaders. We merkten dat we telkens te weinig geld tot onze beschikking hebben om de gevraagde hulp te bieden. We willen deze trend doorbreken door voor de komende jaren een realistisch budget beschikbaar te stellen. Wel zien we diverse onzekerheden. Het Rijk ziet een besparing voor zich, maar de wijze waarop deze gerealiseerd moet worden is onduidelijk. We houden rekening met het financiële risico dat hiermee samenhangt. Begrotingen behoren immers realistisch te zijn. 

We zetten ons in om de huidige uitdagingen het hoofd te bieden, maar vinden het ook belangrijk om onze gemeente nog aantrekkelijker te maken dan ze nu al is. Het betekent dat we in deze begroting ruimte opnemen om visies te vormen die invulling geven aan ambities op het gebied van wonen, werken en recreëren. In een prettige leefomgeving krijgen deze drie elementen een plek. Bij het vestigen van nieuwe bedrijven denken we ook aan de toeristische en vrijetijdssector. Deze sector biedt niet alleen banen, maar draagt bij aan de brede welvaart en welzijn. Dat is prettig voor toeristen, maar ook voor onze inwoners zelf. Het spreekt voor zich dat we onze aandacht ook richten op de landbouwsector, zeker in het kader van de huidige stikstofproblematiek. De wijze waarop we hiermee om moeten gaan wordt in belangrijke mate bepaald door de landelijke en provinciale overheid. Wij als gemeente willen een strategische landbouwagenda opstellen waarin we samen met de landbouwsector, maatschappelijke organisaties en inwoners perspectief bieden voor de sector.

Bij het opstellen van onze visies geloven we in een integrale aanpak. We streven naar een goede balans tussen wonen, natuur, recreatie, landbouw en bedrijvigheid. In de visies die we komend jaar aan u voorleggen, nodigen we u uit om samen met ons invulling te geven aan de acties die nodig zijn.  

We nemen u in het kort mee in de financiële ontwikkelingen sinds de Voorjaarsnota 2022 en meicirculaire die u op 14 juli jongstleden heeft besproken. Dit vertrekpunt gaf een sluitende meerjarenbegroting weer met ruimte voor nieuw beleid. Een kanttekening hierbij was dat de hoge inflatieontwikkeling van de afgelopen maanden nog geen plek had gekregen. We hebben de verwachte inflatieontwikkeling voor onze gemeente nader geanalyseerd. Daarnaast hebben we ontwikkelingen en ambities een plek gegeven. De ontwikkelingen hebben we onderverdeeld in vier categorieën. De categorieën zullen we kort toelichten. Daarnaast verwijzen we u naar de financiële toelichting per programma waar de grote financiële ontwikkelingen apart zijn toegelicht. 

Zoals zichtbaar in de tabel laat onze begroting positieve saldi zien voor 2023 – 2025. Voor 2026 is dit niet haalbaar. Een belangrijke reden hiervoor is dat het Rijk weinig concrete uitspraken doet over de inkomstenkant van gemeenten. Hetgeen bij een oplopend kostenplaatje betekent dat we een tekort verwachten. Dit is een landelijke ontwikkeling. Overigens zijn dit de saldi zonder de volledige doorrekening van de septembercirculaire. We zullen uw raad met een brief informeren bij de behandeling van de begroting en de financiële effecten een plek geven bij de eerst mogelijke begrotingswijziging. 

De categorie autonome ontwikkelingen is zeer beperkt stuurbaar. Het gaat hier om contracten of richtlijnen vanuit hogere overheden. Daarnaast om het aanvullen van structurele budgetten voor gladheidsbestrijding, vroegsignalering en het voortzetten van een 1/3e deel van het frictiebudget van de afgelopen vier jaar voor een kwaliteitsimpuls. Het frictiebudget na de herindeling bedroeg ruim € 1,5 miljoen. We stellen voor hiervan structureel € 0,5 miljoen op te nemen in de meerjarenbegroting. De middelen zijn bedoeld om versneld afscheid te kunnen nemen van onvoldoende functionerende medewerkers en het oplossen van acute knelpunten. In de begroting zijn deze autonome ontwikkelingen cijfermatig verwerkt en laten diverse plussen en minnen zien. De komende jaren blijven we aandacht besteden aan een doelmatige en efficiënte inzet van deze budgetten. Voor 2023 en 2024 heeft deze categorie een positief saldo. Dit komt doordat we een voorschot hebben verwerkt op de Algemene Uitkering van € 1,1 miljoen. Dit voorschot hangt samen met de septembercirculaire en is in ieder geval beschikbaar. De septembercirculaire wordt gelijktijdig met het opstellen van de begroting doorgerekend. Wij zullen u hier apart over informeren. In 2026 zien we een groot nadeel in deze categorie. Dit wordt met name veroorzaakt door een voorgenomen verlaging van de Algemene Uitkering. Tot slot is het besluit om € 500.000 beschikbaar te stellen voor het raadswerkprogramma in 2022-2025 in deze categorie opgenomen. 

In deze categorie is sprake van aanvullend benodigde middelen voor het uitvoeren van bestaand beleid met nieuwe beleidsimpulsen. De meest omvangrijke post in deze categorie is de herijking van de Jeugdbegroting (exclusief inflatie), waarvoor we een realistisch budget beschikbaar willen stellen. Tegelijkertijd is in de hervormingsagenda Jeugd een besparingspotentieel opgenomen die samenhangt met nog uit te werken maatregelen. Door onduidelijkheden rondom deze uitwerking is het realiseren van de besparing onzeker. We hebben daar immers richtlijnen vanuit het Rijk voor nodig die tot op heden ontbreken. Desondanks nemen we de potentiële besparing wel mee in de begroting en houden we rekening met de onzekerheid die hiermee samenhangt in de risicoparagraaf. Daarnaast is het nieuwe beleidsplan van de Gemeentelijke Kredietbank een uitzetting van bestaand beleid. Net als de aanpak van de wachtlijst van Beschut Werk. Ook voor het omgaan met de lastige situatie op de arbeidsmarkt trekken we extra middelen uit, omdat we merken dat het voor sommige posities lastig is om goed gekwalificeerd personeel te werven. Tot slot vallen nieuwe- en vervangingsinvesteringen onder deze categorie.

De categorie uitwerkopgaven bevat nieuw voorgesteld beleid. Deze categorie is beperkt en bevat voornamelijk een aantal visies in lijn met onze ambities. Zoals eerder benoemd willen wij samen met uw raad invulling geven aan de uitwerking hiervan. Daarnaast is een 12,5% bijdrage voor de fiets-wandelbrug Foxhol opgenomen. Met deze brug maken we de natuur weer bereikbaar voor onze inwoners. Tot slot valt een bijdrage aan een uitwisselprogramma voor landbouwproblematiek en grondgebruik (EU-subsidie Buffer+) in deze categorie. Naast kennis op het gebied van landbouw en grondgebruik, geeft dit ook meer inzicht in beschikbare EU-middelen en -programma’s. 

Een belangrijk thema in deze begroting is de wijze waarop we omgaan met inflatie. Het bepalen van een reëel inflatiepercentage is niet eenvoudig. We hebben geen glazen bol en zijn genoodzaakt om inschattingen te maken over hoe dit zich in de toekomst ontwikkelt. Een goed en eenvoudig handvat is het inflatiepercentage vanuit het Centraal Plan Bureau. We hebben de gevoeligheid van onze budgetten in kaart gebracht. De berekende inflatie ligt aanmerkelijk hoger dan de stelposten die we hiervoor in het overdrachtsdocument en de Voorjaarsnota hebben opgenomen. Daarnaast hebben we de inflatie voor Jeugd apart doorgerekend bij de herijking van de budgetten. We zien dat de inflatie zich op dit domein anders ontwikkelt.

Hoe de inflatie zich daadwerkelijk ontwikkelt is onzeker. We zullen dit nauwlettend in de gaten moeten houden en waar nodig bijsturen. Ook in positieve zin door keuzes te maken.

Ondanks de onzekere en financieel spannende tijden laat de begroting in 2023-2025 een positief resultaat zien en biedt ruimte om een aantal van onze ambities in te vullen. Voor 2026 zien we een tekort. We hopen dat het Rijk ons spoedig meer duidelijkheid geeft over de mogelijke dekking van onze kosten. Bij de septembercirculaire heeft het Rijk een eerste aanzet gedaan door voor alle gemeenten samen € 1 miljard beschikbaar te stellen. De aanvullende middelen die wij hiervan ontvangen zullen niet het gehele tekort voor 2026 wegnemen. Er zijn echter nog een aantal jaren te gaan tot de vaststelling van de begroting 2026. We gaan ervanuit dat het Rijk en gemeenten tegen die tijd gezamenlijk een oplossing hebben gevonden.

Voor nu willen we benadrukken dat we in onze collegeperiode middelen tot onze beschikking hebben om samen met uw raad en onze inwoners aan de slag gaan om het leven in Midden-Groningen nog prettiger te maken.

Meer informatie over het college, waaronder de portefeuilleverdeling treft u aan via deze link

Meer informatie over de samenstelling van de raad treft u aan via deze link