4.2 Toelichting op baten en lasten

In de tabel onder 4.1 Overzicht van baten en lasten wordt een overzicht gegeven van de verschillen per programma én een aantal afzonderlijke aspecten. Dit zijn onder andere de lokale heffingen, overhead en het saldo van de financieringsfunctie. Deze afzonderlijke aspecten zijn apart benoemd, maar vallen uiteindelijk binnen (niet één, maar) meerdere van de zes programma’s van voorliggende jaarrekening. Gevolg hiervan is dat de verschillen per programma in de tabel onder 4.1 niet één-op-één overeenkomen met de verschillen die eerder in het boekwerk zijn beschreven. 

We kiezen ervoor op deze plek niet een andere toelichting op te nemen. Dat heeft geen meerwaarde en zou eerder tot verwarring kunnen leiden. Belangrijke constatering onderaan de streep is dat het saldo na bestemming exact overeenkomt met hetgeen eerder in het boekwerk is opgenomen en toegelicht. Voor een toelichting op de afwijkingen verwijzen we naar de verschillenanalyse die is opgenomen bij de afzonderlijke programma’s.

Het budgetrecht is een recht dat de raad toekomt. Het budgetrecht houdt in dat het college in principe alleen uitgaven kan doen en verplichtingen kan aangaan na toestemming ofwel autorisatie van de raad. Met de vaststelling van de begroting geeft de raad het college deze toestemming. 

Begrotingsrechtmatigheid betreft de verantwoording van de lasten op het juiste jaar, voor het juiste bedrag en op het juiste programma. Als blijkt dat de gerealiseerde lasten zoals weergegeven in de jaarrekening hoger zijn dan de geraamde bedragen met inbegrip van de laatste begrotingswijziging, is – voor zover het de begrotingsoverschrijdingen betreft – mogelijk sprake van onrechtmatige uitgaven. De overschrijding kan namelijk in strijd zijn met het budgetrecht van de gemeenteraad. Daarom verzoeken wij u deze overschrijdingen alsnog te autoriseren door middel van het vaststellen van de Jaarstukken 2021. Na instemming van uw raad met deze overschrijdingen is formeel geen sprake meer van ‘overschrijdingen’ en geen begrotingsonrechtmatigheid in het kader van de controleverklaring. 

De Commissie BBV geeft in de Kadernota rechtmatigheid aan welke ‘soorten’ begrotingsafwijkingen bij de toetsing van begrotingsafwijkingen worden onderkend. Per uitgave die heeft geleid tot een begrotingsoverschrijding op programmaniveau dient te worden aangegeven of de uitgaven binnen het door de gemeenteraad uitgezette beleid passen dan wel dat er sprake is van strijdigheid met een wettelijke bepaling c.q. met een door de gemeenteraad genomen beslissing. In onderstaande tabel zijn deze soorten beschreven.

Soorten begrotingsafwijking
Cat.	Soort begrotingsafwijking	Onrechtmatig, maar telt niet mee voor het oordeel	Onrechtmatig, en telt mee voor het oordeel
1	Kostenoverschrijdingen betreffende activiteiten die niet passen binnen het bestaande beleid en waarvoor men tegen beter weten in geen voorstel tot begrotingsaanpassing heeft ingediend. Bijvoorbeeld de doelgroep c.q. de activiteiten zijn in de praktijk aantoonbaar.		X
2.1	Kostenoverschrijdingen die passen binnen het bestaande beleid, maar die zijn ontstaan na de laatste begrotingswijziging.	X
2.2	Kostenoverschrijdingen die passen binnen het bestaande beleid, maar waarbij de accountant ondubbelzinnig vaststelt dat die ten onrechte niet tijdig zijn geautoriseerd. Bijvoorbeeld: de verwachte kostenoverschrijding op jaarbasis was via tussentijdse informatie al wel bekend, maar men heeft geen voorstel tot begrotingsaanpassing ingediend en dit is in strijd met de budgetregels zoals afgesproken met de raad.		X
3	Kostenoverschrijdingen die geheel of grotendeels worden gecompenseerd door direct gerelateerde opbrengsten, bijvoorbeeld via subsidies of kostendekkende omzet.	X
4	Kostenoverschrijdingen bij open einde (subsidie)regelingen. Vaak blijkt vanwege dit open karakter in het kader van het opmaken van de jaarrekening een (niet eerder geconstateerde) overschrijding.	X
5	Kostenoverschrijdingen die worden gecompenseerd door extra inkomsten die niet direct gerelateerd zijn. Over de aanwending van deze extra inkomsten heeft de raad nog geen besluit genomen.		X
6	Kostenoverschrijdingen betreffende activiteiten welke achteraf als onrechtmatig moeten worden beschouwd omdat dit bijvoorbeeld bij nader onderzoek van de subsidieverstrekker, belastingdienst of een toezichthouder blijkt (bijvoorbeeld een belastingnaheffing). Het zal hier in de praktijk vaak gaan om interpretatieverschillen bij de uitleg van wet- en regelgeving die na het verantwoordingsjaar aan het licht komen. Er zijn dan geen rechtmatigheidsgevolgen voor dat verantwoordingsjaar. Wel zal de gemeente ervoor moeten zorgen dat de overschrijdingen getrouw in de jaarrekening worden weergegeven. Ook kunnen er gevolgen zijn voor het lopende jaar.
6.1	- geconstateerd tijdens verantwoordingsjaar		X
6.2	- geconstateerd na verantwoordingsjaar	X
7	Kostenoverschrijdingen op activeerbare activiteiten (investeringen ofwel totaal geautoriseerd krediet) waarvan de gevolgen voornamelijk zichtbaar worden via hogere afschrijvings- en financieringslasten in het jaar zelf of pas in de volgende jaren.
7.1	- jaar van investeren		X
7.2	- afschrijvings- en financieringslasten in latere jaren	X

In dit deel van de jaarstukken geven we een overzicht van alle afwijkingen in de lasten tussen de begroting na wijziging 2021 en de jaarrekening 2021. Zoals in de richtlijnen is opgenomen, rapporteren we daarbij op afwijkingen zodra deze op programmaniveau hoger zijn dan € 100.000. Om deze reden worden twee afwijkingen binnen het programma Economie en Bestuur en bedrijfsvoering toegelicht. In het jaarverslag is reeds per programma ingegaan op de verschillen tussen de realisatie en de begrotingscijfers voor en na wijziging. Voor een gedetailleerde toelichting op de afwijkingen wordt hiernaar verwezen. Hieronder wordt per begrotingsafwijking geconcludeerd of de afwijking wel of niet meetelt voor het oordeel van de accountant.

  

Significante begrotingsafwijkingen
Programma	Begrote lasten	Werkelijke lasten	Afwijking
3. Economie	24.559.000	26.119.000	1.560.000 N
6. Bestuur en bedrijfsvoering	35.824.000	36.028.000	204.000 N

Programma 3 Economie
Dit programma laat een afwijking in de lasten zien tussen de begroting na wijziging 2021 en de jaarrekening 2021 van € 1.560.000. Hoewel er enkele plussen en minnen zijn, heeft de belangrijkste overschrijding betrekking op:

• € 1.827.000 voor de afboeking van de boekwaarde van de Gouden Driehoek Zuidbroek.

Deze overschrijding is te classificeren als categorie 3. De overschrijding wordt grotendeels gecompenseerd door de ontvangst van de laatste tranche Gouden Driehoek inclusief het vrijvallen van de voorziening van totaal € 1.807.000.

Programma 6 Bestuur en bedrijfsvoering
Dit programma laat een afwijking in de lasten zien tussen de begroting na wijziging 2021 en de jaarrekening 2021 van € 204.000. De overschrijding heeft betrekking op de hogere loonkosten als gevolg van de eind november 2021 vastgestelde CAO voor gemeenten. De afgesproken loonstijging (inclusief coronavergoeding) van grofweg 4,5% bleek hoger dan de 3% waar we bij het opstellen van de begroting rekening mee hielden. Deze overschrijding is te classificeren als categorie 2.1; Bij de laatste begrotingswijziging over 2021 konden we de effecten van de nieuwe CAO niet meer verwerken. 

Uit bovenstaande blijkt dat er bij twee programma’s een overschrijding is bij de lasten. We hebben geconstateerd dat deze overschrijdingen passen binnen het bestaand beleid en binnen de pardonneerbare categorieën. Deze overschrijdingen vallen in de categorie onrechtmatig maar tellen niet mee voor het oordeel. De overschrijding wordt gedekt vanuit direct gerelateerde opbrengsten óf is ontstaan na de laatste begrotingswijziging in 2021.

In de oorspronkelijke begroting 2021 is een post onvoorzien opgenomen van € 138.000. Dit bedrag is in 2021 niet aangewend en vrijgevallen in het resultaat.

Onvoorzien
Omschrijving	realisatie 2020	Primitief begroot 2021	Begroot na wijziging 2021	realisatie 2021	Verschil 2021
Saldo lasten en baten
onvoorzien	0	-138	-138	0	138 V
Totaal	0	-138	-138	0	138 V
Toelichting: N = nadelig verschil en V = voordelig verschil
bedragen x € 1.000

  

Overzicht incidentele baten en lasten
	2021
Programma / Omschrijving	Lasten	Baten	Toelichting
Programma 1: Dorpen en Wijken
Projectleider visie ontwikkeling, energie en duurzaamheid	44		In 2018 is het project “opstellen beleid, visies en uitvoeringsplannen energie en duurzaamheid” opgestart. Kosten in 2021 bedragen € 43.635.
Projectleider energietransitie	71		Voor het project “energietransitie in de praktijk” wordt een projectleider ingehuurd. Kosten in 2021 bedragen € 70.680.
Extra inzet inrichting beheersysteem openbare ruimte	59		Sinds herindeling volledig nieuw integraal beheersysteem voor openbare ruimte. Nog niet alle revisies en andere datagegevens zijn volledig verwerkt. Hiervoor is twee keer € 50.000 benodigd in 2021 en 2022.
Kunstwerken	17		Nadere inspecties voor start vervanging of renovatie bruggen Slochterhaven in 2022, Groene dijk te Slochteren en de Groeve te Overschild.
Programma 2: Sociaal
Scholenprogramma eenmalige lasten en baten bouw diverse kindcentra	2.256	490	De sloop en boekwaarden van de oude schoolgebouwen bedroegen € 2,26 miljoen in 2021. Deels wordt dit gedekt door de incidentele bijdrage van € 0,49 miljoen. Het restant van afgerond € 1,76 miljoen wordt gedekt middels een onttrekking aan de reserve Scholenprogramma.
Volksgezondheid - Lokaal Preventieakkoord	10	10	In lijn met het Nationaal preventieakkoord en de Landelijke nota gezondheidsbeleid is in 2021 het traject gestart om een lokaal preventieakkoord op te stellen. Hierin wordt vooral de beweging van zorg naar preventie gemotiveerd en is een uitwerking op de thema's roken, bewegen en overgewicht. In 2021 is een ondersteuningsbudget beschikbaar gesteld van €9.600. Vanaf 2022 wordt er een uitvoeringsbudget beschikbaar gesteld via een specifieke uitkering voor 2022 (€ 40.000) en 2023 (€ 40.000).
Volksgezondheid - Eurobudget Menzis	62	62	In 2021 hebben we een bedrag € 62.244 ontvangen van Menzis Zorgverzekeraar voor gezondheidsbevorderende activiteiten. Deze middelen zijn gebruikt voor de pop-up poli voor de ondersteuning van mensen vanaf 18 jaar die willen stoppen met roken. Daarnaast is dit budget ingezet om mensen met overgewicht te ondersteunen.
Jeugd - Project ZON MW - Kwartier	50	50	Door ZonMW is aan de gemeente M-G een incidentele subsidie toegekend ad € 50.000 voor het project “Perspectief op de jeugd/Make a Move”. De uitvoering hiervan ligt bij Kwartier en dit project is bedoeld om jongeren op een laagdrempelige wijze te bereiken voor het leren en ontdekken van talenten. De coronacrisis heeft een heftige impact op jongeren op verschillende leefgebieden. Door jongeren samen te laten komen en te laten werken aan hun eigen talenten, (her)ontdekken zij hun krachten weer; waarmee ze zichzelf, elkaar en de directe omgeving positief kunnen beïnvloeden.
Onderwijs - Nationaal Programma Onderwijs	51	51	Naast de geplande activiteiten voor onderwijs zal er extra worden ingezet op het bestrijden van achterstanden die zijn ontstaan door de coronamaatregelen. Het ministerie van OC&W heeft middelen beschikbaar gesteld voor de uitvoering van een Nationaal Programma Onderwijs. Hierin wordt aangegeven welke maatregelen en middelen het onderwijs en gemeenten kunnen verwachten om deze achterstanden te bestrijden. De uitvoering vindt plaats in 2021, 2022 en 2023 en de Specifieke Uitkering bedraagt respectievelijk € 51.401, € 498.953 en € 250.046.
WMO - Beschermd Wonen	148	148	In 2021 hebben we van de centrum gemeente Groningen middelen ontvangen voor de inzet van medewerkers uit de sociale teams voor de Pilot Beschermd Wonen.
Jeugd - de Toverboom	50		Aan stichting de Toverboom wordt een subsidie verstrekt voor een tweejarige pilot. Deze subsidie heeft als doel de sociale veerkracht van de lokale samenleving te bevorderen. Deze subsidie bedraagt in 2021 € 50.000, in 2022 € 100.000 en in 2023 € 50.000.
Programma 3: Economie
Grondexploitatie Tolweg		198	Dit betreft de winstneming van Tolweg.
Grondexploitatie Rengerspark		1.403	Dit betreft de winstneming van Rengerspark.
Grondexploitatie Julianapark	260		Dit betreft de afboeking van de in het verleden genomen winst van € 228.000 en een afboeking van € 32.000. Na herijking is de grondexploitatie niet meer winstgevend. Met deze afboeking loopt de grondexploitatie budgettair neutraal.
Deelnemersbijdrage Omgevingsdienst		83	Het positieve jaarrekeningresultaat van de omgevingsdienst 2020, is in 2021 teruggevloed naar de deelnemers en levert een incidenteel voordeel op.
Kerkstraat 38a	193		Het pand is eind 2021 gesloopt. Afboeking van de boekwaarde wordt deels gedekt door vrijval van afschrijvingsreserves, inbreng grondexploitatie Stadshart en subsidie van de Provincie, resulterend in een nadeel van € 193.000.
Aanleg van De Boomgaard	75		Bijdrage aan Ontwikkelcombinatie Vosholen voor de aanleg van De Boomgaard.
Bouwkavel plan Eilandrijk Borgmeren	72		Eén bouwkavel is eigendom van de gemeente en heeft geen boekwaarde. De verkoopopbrengst wordt geschat op € 240.000 en de kosten voor het bouwrijp maken, de gemeentelijke begeleiding en verkoop worden geschat op € 135.000. Er is in 2021 voor € 72.000 aan kosten gemaakt. De overige kosten en opbrengst schuiven door naar 2022.
Afboeking boekwaarde Winkelpark	188		Deze boekwaarde van Winkelpark Hoogezand, op de balans onder voorraden, bestaat uit kosten niet zijnde verwervingskosten. 'Warme' gronden die mogelijk in de toekomst ontwikkeld kunnen worden moeten verantwoord worden onder de MVA. Dit mag alleen geactiveerd worden tegen verwervingskosten. Aangezien dit geen verwervingskosten betreft en de kosten zijn van meer dan 5 jaar geleden is de conclusie dat het bedrag afgeboekt moet worden.
Schiereiland Foxhol	92	86	Op het bedrijventerrein Schiereiland Foxhol zijn dit jaar de laatste kavels verkocht voor totaal €86.000. Vanwege de verkoop is de boekwaarde ter grootte van € 92.000 afgeboekt.
Laatste tranche Gouden Driehoek en afboeking boekwaarde	1.829	1.807	Dit betreft de ontvangst van de laatste tranche Gouden Driehoek incl. het afboeken van de boekwaarde en het vrijvallen van de voorziening.
Mutaties verliesvoorzieningen diverse grondexploitaties	233		Stortingen in verliesvoorzieningen na herijking grondexloitaties
Programma 5: Gevolgen gas- en zoutwinning
Lumpsum Gevolgen Gaswinning	1.778	1.778	Voor de organisatiekosten bij de versterkingsopgave ontvangt de gemeente de Lumpsum als vergoeding.
Batch 1588	7.347	7.347	Bijdrage en lasten conform realisatie Batch 1588.
Inpassingskosten	694	694	Inpassingskosten lasten en bijdrage vanuit het Rijk als vergoeding.
NPG projecten	2.002	1.979	In 2021 waren de volgende NPG-projecten in uitvoering: Dorpsproces Overschild, Verbeteren veiligheid, Midden-Groningen op de kaart, Tijd voor toekomst, Beleving en verhaal Overschild, Jongeren pitchen voor projecten, Toekomstbestendig cultureel erfgoed, Bevordering sociale veerkracht, Jongeren met toekomst, Jongerenwerk, JIM aanpak, Moeders van Midden-Groningen, De IJsberg, Ervaringsdeskundigen en armoede uitsluiting, Leer en ontwikkelbedrijf, Hulpteam Overschuld, Herstructurering Hoogezand-Noord en Verpauperde panden. Hoewel de lasten zich over meerdere jaren uitspreiden zijn ze niet structureel van aard. Daartegenover staan bijdragen/vergoedingen uit de NPG-trekkingsrechten.
Programma 6: Bestuur en bedrijfsvoering
Specifieke uitkering: Scholenprogramma aardbeving		896	Extra uitkering ter ondersteuning van schoolgebouwen tegen aardbevingen.
Algemene uitkering: Frictiekosten herindeling		1.688	Frictiekostenvergoeding voor de herindeling van de drie gemeenten Hoogezand, Slochteren en Menterwolde.
Verhuiskosten en tijdelijke huisvesting	370		Deze lasten houden verband met de nieuwbouw van het gemeentehuis en hebben betrekking op de verhuizing en huur van tijdelijke locaties.
Overige baten en lasten: stelposten
Frictiekosten herindeling	1.409		Besteding dekking boventalligen + incidentele personeels/organisatiekosten.
Te nemen maatregelen: Voordeel boekwaarde voormalige gemeentehuizen		450	Dit betreft een onttrekking uit de reserve het Kielzog.
Implementatie Omgevingswet	227		De Omgevingswet gaat in op 1 januari 2023.
Extra deelnemersbijdrage veiligheidsregio	242		De VRG heeft de FLO voorziening moeten vormen en daarvoor is incidenteel een extra bedrag in de deelnemersbijdrage betaald.
Totale incidentele baten en lasten van de programma's:	19.828	19.220
Mutaties reserves incidenteel
Toevoeging reserve: Scholenprogramma aardbeving (progr. 2)	4.154	5.024	De lasten hebben betrekking op de toevoeging van de jaarlijkse tijdelijke uitkering van € 0,89 miljoen aan de reserve en de vorming van de afschrijvingsreserve Scholenprogramma € 3,26 miljoen. De baten hebben betrekking op de onttrekking ter dekking van eenmalige lasten in het scholenprogramma voor € 1,76 miljoen en € 3,26 miljoen voor de vorming van de afschrijvingsreserve Scholenprogramma.
Toevoeging reserve: Het Kielzog (progr. 6)	870		Storting van reservering jaarlasten in de reserve.
Toevoeging reserve: Het Kielzog (progr. 6) - VJN 2018	800		Storting middelen afboeking oud gemeentehuis Menterwolde.
Onttrekking reserve: Het Kielzog (progr. 6)		811	Dekking eenmalige kosten, kosten nieuwe werken en afboeking restant boekwaarde oud gemeentehuis Hoogezand.
Onttrekking reserve: Meerstad (progr. 6)		450	Onttrekking ten gunste van begrotingssaldo, reserve eind 2021 op nul.
Onttrekking reserve: vrijval div. reserves economie (progr. 3)		114	Onttrekking door de vrijval van diverse reserves. Het beleid schrijft voor dat reserves die via budgetoverhevelingen zijn ontstaan vrijvallen als er in twee opeenvolgende jaren geen onttrekking wordt gedaan.
Totale mutaties reserves incidenteel:	5.824	6.398
Totale incidentele baten en lasten:	25.652	25.619
Bedragen x € 1.000

Overzicht structurele toevoegingen en onttrekkingen reserves
Toevoeging aan de reserves	Raming 2021 na wijziging	Waarvan structureel	Realisatie 2021	Waarvan structureel
Programma 2. Sociaal
Bestemmingsreserve herfinanciering AJC Hoogezand	€ 156.672	€ 129.684	€ 156.672	€ 129.684
Toelichting: Deze reserve vloeit voort uit de herfinanciering van het schoolgebouw van het Dr. Aletta Jacobscollege en is ingesteld om in 2042 de grond onder het huidige gebouw terug te kunnen kopen. In 2021 heeft éénmalig een aanvullende storting van circa €27.000 plaatsgevonden om de reserve op het gewenste niveau te krijgen.
Onttrekking aan de reserves	Raming 2021 na wijziging	Waarvan structureel	Realisatie 2021	Waarvan structureel
Programma 1. Dorpen en Wijken
Afschrijvingsreserve buiten peuterbad de Kalkwijck	€ 3.685	€ 3.685	€ 3.685	€ 3.685
Afschrijvingsreserve overkluizing Slochterhaven	€ 3.060	€ 3.060	€ 6.121	€ 3.060
Toelichting: De niet gerealiseerde onttrekking in 2018 is in 2021 alsnog onttrokken en hiermee is de reserve weer op het gewenste niveau gebracht.
Programma 2. Sociaal
Afschrijvingsreserve sociale teams Kerkstraat 38a	€ 20.291	€ 1.691	€ 20.298	€ 1.691
Toelichting: Restant reserve sociale teams Kerkstraat 38a is vrijgevallen in verband met de sloop van het pand.
Afschrijvingsreserve MFA Westerbroek	€ 4.221	€ 4.221	€ 4.221	€ 4.221
Afschrijvingsreserve Uitbreiding scholen	€ 313.460	€ 11.648	€ 11.648	€ 11.648
Toelichting: De geplande sloop van de voormalig Nico Bulderschool en de bijbehorende afwaardering van de reserve waren gepland in 2021, maar zal hoogstwaarschijnlijk in 2022 plaatsvinden.
Afschrijvingsreserve Stimulering Kinderopvang Hoogezand	€ 155.989	€ 10.453	€ 155.989	€ 10.453
Toelichting: Als gevolg van de sloop van de oude Van Heeskerckschool is de restant boekwaarde (€145.539) van het peuterspeelzaaldeel afgewaardeerd en is dit bedrag ook volledig aan de reserve onttrokken. Vanaf 2022 resteert een structurele onttrekking van €3.834.
Afschrijvingsreserve Terreininr. KC de Vosholen Hoogezand	€ 7.300	€ 7.300	€ 7.300	€ 7.300
Afschrijvingsreserve Scholenprogramma	€ 60.627	€ 60.627	€ 60.627	€ 60.627
Programma 3. Economie
Afschrijvingsreserve aanbouw Kerkstraat 38a	€ 25.181	€ 5.036	€ 25.375	€ 5.036
Toelichting: Restant reserve aanbouw Kerkstraat 38a is vrijgevallen in verband met de sloop van het pand.
Afschrijvingsreserve Slochterhaven	€ 13.385	€ 13.385	€ 13.385	€ 13.385
Programma 5. Bestuur en bedrijfsvoering
Afschrijvingsreserve automatisering herindeling	€ 14.960	€ 14.960	€ 14.960	€ 14.960
Afschrijvingsreserve informatisering herindeling	€ 113.160	€ 113.160	€ 112.823	€ 112.823
Toelichting: In 2020 is een hoger bedrag onttrokken dan volgens de oorspronkelijke planning. Dit heeft geleidt tot een aanpassing van het onttrekkingsschema van de reserve vanaf 2021, resulterend in een iets lagere onttrekking dan geraamd.